Orta Çağ'da Görülen Dans Salgınları: Fareli Köyün Kavalcısı

Sene 1518, verimli arazilerin azlığı, kıtlık ve hastalıklar arasında açlıktan kırılan Avrupa halkının -en azından bir kısmının- başına beklenmedik bir olay daha geldi. Günümüz Fransa sınırlarındaki, o günlerin Kutsal Roma Germen bölgesi Strazburg'da bekar bir kadının dans etmeye başlaması üzerine, halk istemsizce kendini dans eder bir halde buluyor. 

Biz bugün buna 1518 Dans Salgını diyoruz fakat bu histerik vakalar, insanların durmak bilmeden, yemeden içmeden; kendi sonlarını getirene kadar dans etmeleri ilk kez bu dönemde ortaya çıkmamıştı. Aslına bakılırsa dans vebası, Aziz John'un Dansı, Koreomani, Vitus Ateşi isimleri ile anılan bu olayların 14. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar görülmüş, kaydedilmiştir. En ünlüleri ise 1374 ve 1518 yıllarında gerçekleşen, çağdaş kayıtlarla da belgenen salgınlardır. Bu salgınların, Fareli Köyün Kavalcısı olarak bildiğimiz hikayeye de hayat verdiğine inananlar olduğunu söyleyerek tarihine geçelim:

İlk büyük salgınlardan biri 1374 yılında, günümüz Almanya sınırlarındaki Aachen'de başlamıştı. Buradan Fransa, Belçika ve Hollanda gibi bölgelere de taşınacaktı. İsviçre'den de bazı vakalar görülmüştü. 1800'lü yıllarda yaşayan hekim Justus Hecker'in söylediklerine göre ''insanlar el ele çemberler oluşturdular ve duyularının tüm kontrolünü kaybetmiş gibi görünerek, etraftakilere aldırış etmeden, sonunda bitkin bir halde yere düşene kadar saatlerce çılgın bir hezeyan içinde dans etmeye devam ettiler.'' 

Bir başka büyük salgın da yazının başında söylediğim, 1518 yazında gerçekleşendi. İlk hastanın, Frau Troffea (Bayan Troffea) isimli bir kadın olduğu düşünülür. Sokağa çıkıp yavaş yavaş sallanmayan başlayan Troffea'yı sonraki haftalar birkaç düzine daha insan takip etmiş; Ağustos sonunda hasta sayısı 400'ü bulmuştu. Yerel doktorlar, hastalığın döndükçe son bulacağını; hastaların daha çok dans ettirilmeleri gerektiğini ön gördü. Şehrin ortasında, dans edebilmeleri için bir pist bile inşa edilmişti.

Peki neden? Neden insanlar günlerce, hiçbir acılarını hissetmeden, yorulmadan ve yemeden içmeden dans ettiler? Bu konuda bir fikir birliğien varılmış değil fakat okuduğum teorileri sizlerle paylaşayım: Güçlü önerilerden biri ergot mantarı zehirlenmesidir. Sel gibi doğa olaylarının da yaşandığı nemli bir dönemde diğer mahsülleri etkileyebilecek bir mantar sebebiyle bu salgının olması mantıklı gelebilir fakat bazı belirtiler uyuşsa da mantar zehirlenmesinin dans benzeri davranışlara yol açıp açmayacağı konusu akıllarda soru işareti olarak kalır. Aynı şekilde günümüzde yapılmış bazı çalışmalara göre salgının görüldüğü her yerde çavdar tüketilmemiştir. Bir başka görüş de bu kadar fazla insanın, aynı kimyasala aynı tepkiyi vermesinin biraz gerçekdışı olmasıdır.

Bir tarantula zehirlenmesinin de bu duruma yol açtığı düşünülür, bir dönem için; bu örümcek tarafından ısırılan kişinin kanındaki zehri ayrımak için sürekli dans etmesi gerektiği görüşü hakim gelmiştir. İtalyan geleneksel danslarından ''Tarantella''nın da buradan geldiği düşünülmektedir. 1518 salgınında insanları daha çok dans etmeleri için teşvik edilmesi için de tutarlı bir tedavi gibi görünse de İtalya bölgesinde kısıtlı kalması ve yapılan araştırmalar sonucu dans eden insanların bir örümcek ile teması dahi olmamasının ortaya çıkması ile pek de güvenilecek bir teori değildir.

Bir diğer görüş, psikolojik stresti. Antropolojik aratşırmalar salgınların benzer bölgelerde ortaya çıkmalarını ve bölgede bulunan anlatıları incelediklerinde konunun biraz kültürel bir yanı olabileceğini ortaya koydular. İnsanlar, yaşanacak şeyi beklerlerse; o şeyin yaşanma olasılığı daha fazlaydı. Kültürel, geçmişlerinden gelen bir bulaşmaydı. Anladığım kadarıyla, insanlar bu tür umutsuzluk durumlarında; nasıl davranıldığını bildikleri gibi davranmışlardı. 

İnsanları bu davranışa itebilecek diğer sebep inançlarıydı. Dansçıların koruyucu Aziz Vitus heykeli önünde dans edilerek kutlamalar yapılması alışıldık bir görüntüydü. Aziz Vitus'un halkı lanetlediği görüşünü benimseyenler de vardı. Doğaüstü inanışlar insanların bu tarz ''ele geçirilmeler'' yaşayabilmesi için uygun bir sebep gibi görünüyor. İnsanlar lanetlendikleirni düşünerek dans ediyorlar ve etmeye devam ediyorlardı. Lanetin kalkması umuduyla, dansı kesmiyorlardı. ''İyleşmiş'' olmalarına rağmen bu dini korku sebebiyle dans etmeye devam eden insanlar vardı. Uygun tapınaklarda düzenlenen seremoniler ile hastaların iyileşmeleri de inanç kaynaklı bu trans halini açıklıyordu.

Biraz daha tıbbi başka bir yaklaşım da Kore'dir. Nörolojik sorunlardan kaynaklı istemsiz hareketler olarak açıklanan kore (Chorea) özellikle de Sydenham Koresi bu salgınlara sebep olabilecek bir sebep olarak öne sürülmüştür. Fakat çoğunlukla çocuklarda görülen bu hastalığa eşlik eden hareketlerin bir dans olarak tanımlanıp tanımlanamayacağı da tartışma konusudur.

Son olarak şunu da belirteyim, şu sıralar Jean Teule'nın Dansa Davet isimli tarihi kurgu romanını okuyorum. 1518 salgınını bol betimlemeli ve olabildiğince ayrıntılı bir şekilde yaşatan bu kitabı, konuyla ilgilenenlere önermek isterim.

Konu hakkında pek çok yazı ve görüş bulunmakla beraber ben objektif ve sunulabilir bir bilginiz olması açısından bu yazıyı yazdım. Umarım bilgilendirici olmuştur. 

Kaynakça: 

• Waller J. A forgotten plague: making sense of dancing mania. Lancet. 2009;373(9664):624-625. doi:10.1016/s0140-6736(09)60386-x
• https://www.smithsonianmag.com/smart-news/strange-case-dancing-mania-struck-germany-six-centuries-ago-today-180959549/
• https://en.wikipedia.org/wiki/Dancing_mania
• https://neomano.com/en/the-plague-of-the-dance-of-1518-the-piper-of-hamelin-and-the-tarantulas/
• https://www.history.co.uk/articles/strictly-plague-dancing-the-dancing-mania-of-1518
• http://news.bbc.co.uk/today/hi/today/newsid_7608000/7608874.stm
• https://www.history.com/news/what-was-the-dancing-plague-of-1518
• https://www.britannica.com/event/dancing-plague-of-1518
• https://www.bbc.com/culture/article/20220512-the-people-who-danced-themselves-to-death
• https://www.theguardian.com/stage/2018/jul/05/bizarre-dance-epidemic-of-summer-1518-strasbourg
• https://www.bps.org.uk/psychologist/dancing-plagues-and-mass-hysteria
• https://knappily.com/onthisday/june-24-1374-the-dancing-plague-strikes-aachen-345
• https://en.wikipedia.org/wiki/Sydenham%27s_chorea
• https://biotech.law.lsu.edu/Books/hecker/Death12.htm

Resimler:

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pieter_Bruegel_de_Oude_-_De_bruiloft_dans_(Detroit).jpg
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pieter_Bruegel_d._%C3%84._066.jpg
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:St._George%27s_Kermis_with_the_Dance_around_the_Maypole_by_Pieter_Brueghel_the_Younger.jpg
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dance_of_Death_(replica_of_15th_century_fresco;_National_Gallery_of_Slovenia).jpg
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Danse_macabre_by_Michael_Wolgemut.png
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dancingplague2.jpg
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Die_Wallfahrt_der_Fallsuechtigen_nach_Meulebeeck.jpg
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Dance_of_Death_-_Tissot.jpg
• https://wellcomecollection.org/works/d4sys8yv/images?id=t82vjbxu
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pieter_Bruegel_the_Elder_-_The_Peasant_Dance_-_WGA3499.jpg
• https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pied_Piper2.jpg