Kara Veba'nın Sorumlusu Kimdi? Karşınızda Yersinia Pestis

Yersinia pestis... Kendisi 6. yüzyılda 25 milyon, 14. yüzyılda 75-200 milyon insanın canına mal olmuş gram negatif bir bakteridir. Evet, bir çoğumuz bakterileri masum görürüz nitekim isimleri virüsler kadar havalı gelmez veya parazitler kadar korkutucu durmazlar. Ama emin olun kıtaların nüfuslarını yarı yarıya indirmiş, popülasyonları kırıp geçmiş isim Yersinia Pestis isimli bir bakteriydi. 

Tabii bu kadar emin konuşmak doğru olmaz çünkü elimizdeki verilere göre ne Veba kaynaklı hayatını kaybedenlerin sayısını tam bulabiliriz ne de bulduğumuz insanların hayatlarını veba yüzünden kaybettiklerini bilebiliriz. Çünkü siz de tahmin edersiniz ki Ortaçağ'ın tek sorunu bu bakteri değildi. 

17. yüzyıldan kalma bir kitapta gördüğüm tabloyu sizinle paylaşacağım, fotoğraflar içinde bulabilirsiniz. Bu tabloda -şu an tanımlanmış terimleri veyahut başka isimleri kullanıyoruz ama aşağı yukarı- bademcik iltihabı, doğum sırasında kafataslarının baskı sonucu ö*lüme sebep olması, şişlikler, kistler, çiçek hastalığı semptomlarına benzer lekeler...

Yani evet, biraz insaflı davranmamız gerekirse Ortaçağ Avrupa'sındaki tüm kayıpların sebebi Yersinia Pestis değildi, ama kendisi günümüzde de dahi bazı bölgelerde vakalara sebep olabiliyor. Bir tıp öğrencisinin hobi olarak yazılarını paylaşmaya çalıştığı bu sayfayı okurken tabii vebanın tarihine ve sanattaki yerine dair bir şeyler okuyacaksınız ama biraz özelliklerinden de bahsedelim: Biz veba diyoruz ama bu bakteri aslında 3 türlü vebaya sebep oluyor. 

Bir tanesi Pnömonik veba dediğimiz, akciğeri tuttuğu ve solunum yollarıyla bağlantılı semptomlar verdiğidir. Diğeri vücuda girdikten sonra kanın rastgele yerlerde pıhtılaşmasına sebep olarak semptom dahi göstermeden son getirebilecek Septisemik veba ismini alır. Diğeri de -kabaca- bakterinin bir lenf nodunda birikerek şişliğe sebep olduğu Hıyarcıklı Veba'dır. Tabii bunlar enfeksiyon ile giden hastalıklardır ve birbirlerinden keskin sınırlar ile ayrılmazlar. Pekala kanınızda karışmış bir bakteri akciğerde tutulum gösterip pnömonik vebaya dönüşebilir. 

Evet bu kadar korku hikayesi anlattıktan sonra iyi bir haber vermek gerekirse günümüzde bu hastalık tedavi edilebilmektedir. Ama önceliğini, ciddiyetini her zamanki gibi korur. Uygun tedavi hızlı ve etkili bir şekilde verilmezse istemediğimiz durumlara sebep açabilir. Tamam bilinçlendirme görevimi kısmen yerime getirmiş kabul ederek devam ediyorum: Biraz yükseltelim çıtayı, bakteriden ve vebadan bahsettik. Peki neden ''Kara Veba'' diyoruz?

Bakteri vücuda girdiği zaman enfekte ettiği lenf bezleri veya kan damarlarında oluşturduğu pıhtılar sebebiyle oksijen alamayan dokular siyahlaşmaya başlıyordu. Yani veba'dan hayatını kaybeden insanların ciltleri siyahlaşıyordu. Son bir hatırlatma, tedavi edilebilir bir hastalıktır ama yine de hijyeni, hayvanlarla aranızdaki mesafeyi ve düzenli yaptıracağınız kontrolleri unutmayın. Size, güvendiğiniz doktordan daha iyi bilgi verebilecek kimse yoktur. Buna internette yazılarını okuduğunuz kişiler de dahil. Ha bir de, sayfayı ve yazıları beğeniyorsanız çevrenizdekilerle paylaşmayı da bir değerlendirin derin. Neticede bilgi, paylaştıkça çoğalacaktır. 

Kaynakça:

• Demeure CE, Dussurget O, Mas Fiol G, Le Guern AS, Savin C, Pizarro-Cerdá J. Yersinia pestis and plague: an updated view on evolution, virulence determinants, immune subversion, vaccination, and diagnostics. Genes Immun. 2019;20(5):357-370. doi:10.1038/s41435-019-0065-0
• https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/172709/mod_resource/content/0/Bakteriyel%20patojenite%20ve%20vir%C3%BClans%20-%20%C4%B0%C5%9Ftar%20Dolap%C3%A7%C4%B1.pdf
• https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/plague#:~:text=Bubonic%20plague%20can%20advance%20and,as%20short%20as%2024%20hours.
• https://emergency.cdc.gov/agent/plague/faq.asp,
• https://www.cdc.gov/plague/index.html
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Yersinia_pestis
• https://en.wikipedia.org/wiki/Yersinia_pestis
• https://en.wikipedia.org/wiki/Black_Death
• https://en.wikipedia.org/wiki/Septicemic_plague#History
• https://en.wikipedia.org/wiki/Bubonic_plague#History
• https://www.washingtonpost.com/news/speaking-of-science/wp/2018/01/16/the-classic-explanation-for-the-black-death-plague-is-wrong-scientists-say/
• https://en.wikipedia.org/wiki/Black_Death
• https://www.lindahall.org/about/news/scientist-of-the-day/john-graunt
• https://www.piqueshow.com/home/2016/12/22/bill-of-mortality-from-1665-london

Resimler:

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:PHIL_1918_lores_Floureszenz_Yersinia.jpg
• https://artvee.com/dl/st-augustine-appears-and-puts-an-end-to-the-plague-of-the-locusts/
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Josse_Lieferinxe_-_Saint_Sebastian_Interceding_for_the_Plague_Stricken_-_Walters_371995FXD.jpg,
• https://artvee.com/dl/the-plague-in-rome#00
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jacob_van_Oost_(II)_-_St_Macarius_of_Ghent_Giving_Aid_to_the_Plague_Victims_-_WGA16655.jpg
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Longchamp095_Serre_peste_mairie.jpg
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Chevalier_Roze_%C3%A0_la_Tourette_-_1720.PNG
• https://artvee.com/dl/the-plague-in-rome/