Savaştan Kaçan Deliler, Edebiyat'ın Vahşi Adamları ve Merlin Efsanesi: Karışık bir Kelt Hikayesi

Yakın zamanda oynadığım bir oyunda dikkatimi çeken bir sözcük üzerine bir araştırma yaptım ve sizlere bir hikaye anlatmak istedim. Kelimemiz kelt kökenlere sahip 'Geilt' sözcüğü. ''Dehşetten deliye dönen kimse'' anlamını taşıyan bu kelime çılgınlık, bilgelik gibi anlamlara da gelmektedir. Geilt'lerin hareketleri ve dünya görüşleri, çevrelerindeki insanlar tarafından normal karşılanmaz. Yalnızlardır, dışlanmışlardır, sınırlarda yaşarlar...

Bu kelime Buile Suibhne isimli bir ortaçağ İrlanda hikayesinde de karşımıza çıkmaktadır. Hikayenin geçtiği dönemlere ait kaynaklar birazdan söylediğim isimleri doğrulamıyor olsa da -ki bu isimleirn geçtiği başka kaynaklar bulunmaktadır.- hikaye, Dál nAraidi krallığının hükumdarı Colman Cuar'ın oğlu Shuibhne'yi anlatmaktadır. Kral, topraklarında bir kilise kurmayı düşünen bir aziz tarafından lanetlenmiştir. Bu sırada Magh Rath Savaşı verilmektedir.

Aziz ile arasında birkaç olay daha yaşanan kral din adamının canını iyice sıkmıştır. Karar verilen ateşkesleri bozmuş, ayinlerle alay etmiş ve kutsal kitabın yazarları ile uğraşmaya devam etmiştir. Aziz onu tekrar lanetlemiştir, sonu bir mızrak ucundan gelecektir. Savaş tekrar başladığında meydana giden kral, çarpışan orduların yarattığı gürültüden deliye dönmüş, silahlarını ve zırhını çıkararak bir kuş misali süzülmeye başlamıştır. 

Bu deli adam uzun bir süre yolculuk etmiş, bir bölgeden diğerine geçip durmuştur. Deliliğinden kurtulacak gibi olduğu bir an gürültü onu tekrar bu çılgınlığa sürüklemiştir. Bu süreçte aile ve akrabaları tarafından bazen izlenen, bazen kuşatılan ve kurtatılmaya çalışan kral bir türlü yakalanamamıştır. 

Shuibhne, Hayatının sonlarına doğru bir psikoposa sığınmaktadır. Psikopos, bölgenin kadınlarından bir aşçıyı krala yemek götürmesi için görevlendirmiştir. Karısı ile deli adamın buluştuğunu duyan kadının kocası, bir kıskançlık nöbeti geçirip Shuibhne'ye bir mızrak saplamıştır. Kehaneti üzerine, sonu bir mızrak tarafından getirilmiştir. 

Tabii hikayede sadece bunlar anlatılmamaktadır. Shuibhne'nin dünyaya bakış açısı, delilerin toplandığı vadi, kralın yolculuğu boyunca kaçtığı hayaletler ve ruhlar... Tabii tüm bunlara ''travma sonrası stres bozukluğu'' olarak bakanlar olduğunu da söylemeden geçmek istemiyorum.

Fakat burada biraz daha kapsayıcı bir cümle söyleyerek edebiyattaki bu ''çılgın adam'' figürüne bakış açınızı değiştirmeye çalışacağım zira İrlanda anlatılarında denk geldiğimiz Buile Suibhne, İskoçya'da Lailoken ve Galler'de Myrddin Wyllt efsaneleri ile paralel bir seyir gösteriyor. Bu arada, Myrddin Wyllt ismi tanıdık gelmediyse açıklayayım; kendisi efsanevi Kral Arthur'un yanında gördüğümüz Büyücü Merlin'e kaynaklık eden anlatılardan biri oluyor. 

Bu hikayeler ortak noktalar taşımakla birlikte özellikle ''deli'' figürü üzerinde birleşiyorlar. Ve bununla da bitmiyor, bu vahşi figür Kelt mitolojisinde olduğu gibi kendini feda eden Odin'e rastladığımız İskandinav mitlerinde de karşımıza çıkıyor. Yukarıda hep ''deli'' olarka ifade etmeme rağmen 'çılgın bilgelik' tanımı da yapmıştım. Zira hikayelerde bu ''deliye dönen'' kimselerin ormanlarda yaptıkları yolculuktan sonra bir şaire, kahine ve bir nevi peygambere dönüşmektedirler. 

11. yüzyılda yaşamış yazar Geoffrey of Monmouth'in deyişiyle Merlin olarak bildiğimiz Mryddin, Arfderydd Savaşı'ndan sonra çıldırmıştır. Deliye dönen Mryddin ormana kaçmış, hayvanlarla yaşamış ve kahinlikle ödüllendirilmiştir. İsmi genellikle Merlin ile anılan Lailoken de bahsettiğimiz ''vahşi adam'' motifi ile bilinen bir isimdir. Tabii ortaçağ hikayeleri, tarih yazımcılığı, hikaye ve anlatıların genişliği düşünülürse bu olayların kronolojik sıralamaları ve doğrulukları, ''kimin gerçekten kim olduğu'' gibi sorular kafa karıştırmaktadır.

Bu konuda da güzel bir yazıya denk geldim: Kısaca özetleyecek olursak, saydığımız isimler içindeki ilk ''deli, vahşi doğadaki çılgın adam'' figürü kimdi? sorusuna belki bir yanıt bulabiliriz. Merlin olamaz, zira kendisi Myrddin Wyllt, Ambrosius Aurelianus gibi figürlerinden ilham alınmış bir karakterdi. 1130'lı yıllarda Monmouth tarafından kendisine hayat verilmişti. Myrddin Wyllt'e geldiğimizde de tarihçilerin pek çoğunun, Merlin'e ilham vermiş bu karakterin gerçekten çok bir mit olduğuna inanmaktadır. Kuvvetle muhtemel İskoç mitinden bir alıntıdır kendisi.

İskoç mitinde kimi görmüştük peki? Lailoken. Burada garip bir tesadüf de vardır ki Lailoken de Myrddin de delirdikten sonra aynı yere, Caledonian Ormanı'na kaçmıştır. Tesadüf denebilir fakat tarih araştırmacılarına göre hikaye Galler'e, 9, 10 veya 12. yüzyıllarda İskoçya'dan geçmiştir. 

Öte yandan ilk hikayemizin kahramanına, Shuibhne'ye baktığımızda isminin; diğer kahramanlara kıyasla çok daha eski kaynaklarda yer aldığını görüyoruz. Hikayelerde bir çarpıklık olduğu doğru, Lailoken ve Myrddin’in efsaneleri daha eski zamanlarda geçiyor fakat efsanelerin kendileri; Shuibhne'nin anlatıldıklarından çok daha sonra ortaya çıkıyor.

Benim anladığım kadarıyla hikayekler arasındaki karışıklık devam ediyor. Fakat şunu söylemek gerekir ki tarihçilerin pek çoğu asıl kahramanın Lailoken olduğunu düşünüyor. 

Çok uzattığımın farkındayım fakat eklmeden geçmeyeyim, bu vahşi adam motifi bu karakterler ile de bitmiyor. Kaynakça kısmına bakmanızı şiddetle tavsiye ediyorum bu yazım için. Araştırma yaptığım konu biraz karışık ve haliyle zor olduğundan olabildiğince anlaşılır kılmaya çalıştım. Umarım okurken keyifli vakit geçirirsiniz. Bu arada tüm bu hikaye, kelt mitolojisi vb. nereden çıktı, neymiş o oynadığın oyun diyecek olursanız onu da söylemeden geçmeyeyim: Tüm bu yazıya kök verecek ''geilt'' kelimesini gördüğüm oyun ''Hellblade: Senua's Sacrifice'' idi.

Kaynakça:

• https://irishmyths.com/2022/06/21/celtic-wild-man/

• https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/oi/authority.20110803095534492;jsessionid=847BEC47B1C02FB590D31CAFE4C0C642

• Eson, Lawrence. “Odin and Merlin: Threefold Death and the World Tree.” Western Folklore 69 (2010): 85

• https://www.britannica.com/art/Celtic-literature/Welsh-literature

• http://searchingforimbas.blogspot.com/2007/12/geiltadecht.html

• http://www.arthuriana.co.uk/n&q/myrddin.htm

• https://en.wikipedia.org/wiki/Lailoken

• https://en.wikipedia.org/wiki/Myrddin_Wyllt

• https://en.wikipedia.org/wiki/Buile_Shuibhne

• https://geilt.com/spirituality/what-is-a-geilt

• https://en.wikipedia.org/wiki/Merlin

Resimler:

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:FitzgeraldFairyBanquet.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Paul_S%C3%A9rusier_-_Celtic_Tale_-_1983.52.FA_-_Dallas_Museum_of_Art.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lake_Tanum_(JW_Edy_plate_43).jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Merlin_and_St_Kentigern,_Stobo_Kirk.JPG

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Flags_of_the_United_Kingdom.PNG

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:UK_Ireland_Structure.PNG

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ancient_Caledonian_Forest,_Glen_Tanar_-_geograph.org.uk_-_6992.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Merlin_and_the_Knight.png

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Histoire_de_Merlin.png

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nuremberg_chronicles_-_Merlin_(CXXXVIIIr).jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Emil_Johann_Lauffer_-_Merlin_presenting_the_future_king_Arthur.jpg

• Midjourney ve NightCafe yapay zeka uygulamaları kullanarak oluşturduğum resimler de bulunmaktadır.