Leonardo Da Vinci'nin Reddedilmiş Projesi: Galata Köprüsü'nün Tarihi

Galata Köprüsü, Altın Boynuz olarak da bilinen Haliç üzerine 1994 yılında yapılmıştır. Fakat tarihi bundan çok daha eskidir. Eminönü ve Karaköy arasında bulunan bu köprüden çok daha önce Haliç üzerinde başka köprüler yapılmıştı. Bulunduğu iki semti birbirine bağlayan ilk köprü de kendisi değildi. Gelin günümüzden geçmişe bir yolculuk yapalım; Leonardo Da Vinci'li, Michelangelo'lu, Justinian'lı tarihine bir göz atalım. 

Günümüzdeki köprü, 1994 Aralık ayında kullanıma açılmıştır. Bir Türk inşaat şürketi tarafından yapılmış köprü baskül tipindedir; altından deniz taşıtlarının geçebilmesi için yukarıya doğru açılıp kapanabilir. Bundan önceki köprü, 1912 yılında bir Alman şirketine yaptırılmış fakat 1992 yılında nedeni bilinmeyen bir yangın yaşamıştır. Bu köprü, Tarihi Galata Köprüsü/Eski Galata Köprüsü olarak da bilinmektedir. Parçaları hala Balat, Hasköy ve Tuzla gibi mevkilerde görülebilen bu köprü 1930 yılına kadar ücretli bir şekilde kullanılmıştır. 

Bu tarihlerden daha da önceye gittiğimizde, zamanları birbiriyle çakışan birden çok köprü ile karşılaşırız. İlk önce Fransızlara verilen fakat savaş çıkması ardından İngilizlere teslim edilen bir köprü 1875-1912 yılları arasında kullanılmıştır. Daha sonra yeri değiştirilmiş, Haliç'in yukarılarına taşınmıştır. 1863 yılında bir başka köprü, III. Napolyon'un şehri ziyaretinden önce padişah Abdülaziz'in emriyle yapılmıştır. 

1845 yılında, Karaköy-Eminönü arasında ilk defa bir köprü yerleştirilmiştir. Dönem padişahı Abdülmecid'in annesi Valide Sultan tarafından yaptırılan bu ahşap köprü Cisr-i Cedid, Yeni Köprü, Valide Köprüsü gibi isimlerle anılmıştır. Bu köprüden ilk geçen kişi de padişahın kendisi olmuştu. 1930 yılına kadar bu köprüde de geçiş ücreti alınmıştı. 34 yıl kadar burada hizmet ettikten sonra yeri değiştirilmiş, Unkapanı köprüsü yerine nakledilmişti.

Bundan önce de Cisr-i Atik, Eski Köprü isimleri ile anılan bir diğer köprü 1800'lü yılların başlarında, dönem padişahı II. Mahmut tarafından yaptırılmıştır. Bu köprü, Hayratiye Köprüsü, 1912 yılında yıkılmıştır. Gelelim bu konuda atılan ilk adımlara. Bölheye kalıcı bir köprü yapılması fikri ilk kez II. Beyazıt zamanında ortaya atılmıştır. Zira kendisinden önce Fatih'in bulduğu çözüm şehrin gelişen ihtiyaçlarını karşılayamamış; yerine yapılan kayık seferleri de sorunlara yol açmıştır. 

1500'lü yılların başında Da Vinci'nin padişaha bizzat yazdığı bir mektubu göndererek bir teklif götürmüştür. (kimi kaynaklarda kendisinin şehre davet edildiği fakat limandayken İtalyanlar tarafından vazgeçirildiği yazmaktadır) Bu belge, Topkapı Sarayı arşivinde 'bulunmaktadır. Da Vinci çizdiği planı padişaha sunmuşsa da proje onay görmeyince rafa kaldırılmıştır. Da Vinci'nin çizdiği 240 metre uzunluğundaki bu köprü eğer hayata geçirilseydi, dönemin en uzun köprüsü olacaktı.

 Günümüzde bazı araştırmacılar bu projenin pek sağlam görünmediğini ve belki de reddedilmesinin Leonardo'yu, isminin kötü bir felaket ile anılmasından kurtardığını söylemişlerdir. Fakat okuduğum bir başka yere göre de MIT'den bir iki araştırmacı bu yapının oldukça sağlam olduğuna kanaat getirmişti. 

Konuyu bölmüş olacağım fakat Da Vinci'nin aklındaki tek köprü fikri Haliç'te değildi. Kendisi mektubunda, İstanbul boğazlarını birbirine bağlayacak asma bir köprüden de bahsediyordu. Asma köprüler hayatlarımıza 20. yüzyılda girmiş, fakat sanatçı bunlardan 400 yıl önce bahsetmişti. Bu arada, Haliç üzerine yaptığı teklife neden cevap gitmediği de bir sır konusuydu. Kimilerince sebep, mektupların sadece tasarımlardan bahsettiği; nasıl inşaa edileceğine değinmemesiydi. 

Projesinin bir kopyası 2001 yılında Norveç'te yapılmıştı. Resim sizi yanıltmasın, İstanbula yapılacak köprü bunun 3 katı büyüklüğünde olacaktı.

Leonardo Da Vinci'nin projesi onay almayınca, bir başka İtalyan şehre çağırılmıştı: Michelangelo. Kendisi bu daveti geri çevirecek, köprü fikrinin 19. yüzyıla kadar beklemesine sebep olacaktı. Söylediğim gibi, bu iki semti birbirine bağlamasa da Haliç üzerine kurulmuş tek köprü bunlar değildi. Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'u fethinden sonra, orduların hareket edebilmesi açısından Haliç üzerine bir köprü yaptırmıştı. Bu köprüler tarihi kaynaklara göre ya fıçılardan ve odundan ya da birbirine bağlanmış gemilerden yapılmıştı. 

Gelelim ilk köprüye, Haliç'in sular ile ayrılan iki parçasını birbirine bağlayan ilk köprü Bizans tarihçilerine göre I. Justinianus tarafından 6. yüzyılda yaptırılmıştı. Yeri tam olarak bilinmeyen bu köprü, Aghios Khalinikos Köprüsü olarak da bilinir. Bundan sonra, eğer İstanbula uğrarsanız veyahut orada yaşıyorsanız ve bu köprüyü ziyaret etme şansınız olursa yanınızdakilere tarihini anlatabilirsiniz. 

Kaynakça:

• https://cevre.ibb.istanbul/deniz-hizmetleri-mudurlugu-sube-mudurlugu/yeni-galata-koprusu-3/

• https://www.trtworld.com/turkey/leonardo-da-vinci-s-future-proof-design-for-an-istanbul-bridge-31760

• https://editions.covecollective.org/chronologies/da-vincis-golden-horn-bridge-design

• https://www.livescience.com/da-vinci-bridge-never-made.html

• Çulpan, Cevdet, Türk Taş Köprüleri: Ortaçağdan Osmanlı devri sonuna kadar/Cevdet Çulpan.--2. bs.-- Ankara : Türk Tarih Kurumu, 2002

• https://arsizsanat.com/istanbulda-italyan-etkisi-ve-leonardo-da-vincinin-halic-koprusu/

• https://tr.wikipedia.org/wiki/Hali%C3%A7

• https://tr.wikipedia.org/wiki/Galata_K%C3%B6pr%C3%BCs%C3%BC

• https://en.wikipedia.org/wiki/Galata_Bridge

• https://news.mit.edu/2019/leonardo-da-vinci-bridge-test-1010

Resimler:

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Galata_Bridge_From_Tower.JPG

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Galata_bridge_0001_1875-1912.gif

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Paolo_Monti_-_Servizio_fotografico_(Istanbul,_1962)_-_BEIC_6333028.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Ertugrul_Cavalry_Regiment_crossing_the_Galata_Bridge.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Leonardo_Bridge.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mosaic_of_Justinianus_I_-_Basilica_San_Vitale_(Ravenna).jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Galatabrug_in_Istanbul_gezien_richting_de_wijk_Emin%C3%B6n%C3%BC_Le_Pont_de_Galata_(titel_op_object),_RP-F-F01141-CD.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Galata_Bridge_tif.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:19.y%C3%BCzy%C4%B1l_sonu_Galata_k%C3%B6pr%C3%BCs%C3%BC_kartpostal%C4%B1.jpg

• https://artvee.com/dl/galata-bridge-constantinople/

• https://artvee.com/dl/the-galata-bridge-constantinople/

• https://www.trtworld.com/turkey/leonardo-da-vinci-s-future-proof-design-for-an-istanbul-bridge-31760

• https://news.mit.edu/2019/leonardo-da-vinci-bridge-test-1010

• https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Istanbul_and_Bosporus_big.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Da_Vinci_Bridge_Ski.jpg