Tanrı Sözü Karşısında Bir İnsan: Kral Oidipus'un Hikayesi

Bugün konumuz Oidipus'un hikayesi. Belki bu ismi mitolojiden değil de psikolojiden hatırlıyor olabilirsiniz zira Freud'un yazılarından çıkartılmış bir Oidipus Kompleksi teorisi de mevcuttur. Gelin önce hikayeye bakalım, daha sonra da kompleksin neden bu isimle anıldığını zaten anlayacaksınız. 

Ben Sophokles'in Kral Oidipus olarak çevrilmiş trajedyasını okuduğum için onun izlediği yoldan anlatacağım bu hikayeyi fakat bilmelisiniz ki farklı versiyonları da vardır. 

Hikaye Korintli bir çobanın sürülerini otlatırken ayakları delinmiş ve bağlanmış; ö*lüme terk edilmiş bir çocuğu bulması ile başladı. Bu çoban çocuğu, evlat edinemediklerini bildiği Korint kral ve kraliçesine vermiş, çocuğu kabul eden çift onu oğulları olarak büyütmüştü. Gel zaman git zaman Oidipus ismini verdikleri bu çocuk (ki ismini şişen ayak bileklerinden almıştır, şişliklere ödem/oedema dendiğini duymuşsunuzdur.) büyümüş ve bir ziyafet sırasında bir sarhoşun ağzından ''uydurma evlat'' olduğunu duymuştu. 

İçine kurt düşen delikanlı, kahinlere başvurmuş; babasının kim olduğunu öğrenemese de onu ö*düreceğini ve annesi ile evleneceğini öğrenmişti. Bunun üzerine kehanetin gerçekleşmesini önlemek amacıyla bir an önce Korint kentinden ve ailesinin sarayından uzaklaştı.

Yol üzerinde bir üç yol ağzına gelen Oidipus bir arabaya denk geldi. İçinde Thebai kralı Laius ve adamları vardı. Yolda duran bu genç adama bağırmış, yoldan çekilmesini söylemişlerdi. Sinirlenen Oidipus kralı ve adamlarını yere sererek yoluna devam etti. 

Thebai kentinin kapısına yaklaştığında orada oturan bir Sfinks gördü. Yoldan geçenlere bilmeceler soruyordu. Şehrin kraliçesi İokaste'nin kardeşi, Sfinks'in bilmecesini bilen kişiye kralını kaybetmiş kentin yeni hükumdarı olmayı vaat etmişti. Oidipus şansını denedi:

Sabahleyin dört, öğleyin iki, akşam üç ayakla yürüyen yaratık hangisidir?

Oidipus şöyle cevap verdi: İnsandır. Bebekken iki eli ve iki ayağı ile yürümeye çalışır, büyüdüğü zaman iki ayağıyla yürür ve ihtiyarlığında da bir değneye dayanır. Bilmecesi bilinen canavar, gururuna yenilmişti ve kendi canına kıydı. Oidipus da vaat edildiği üzere Thebai kentinin yeni kralı oldu ve İokaste ile evlendi. Ondan iki kız ve iki erkek çocuğu oldu. 

Kentin sevilen ve sayılan kralı güzel bir hayat yaşadığını sanarken çok geçmeden kıtlık ve veba yayılmıştı. Kral kahinlere başvurunca bu felaketlerin, Laius'u ö*ldüren kişinin bu kentte yaşamasından dolayı yaşandığını, k*atilin kentten sürülmesi gerektiğini öğrendi.

Olayın aslını öğrenmek için araştırmaya başlayan Oidipus, tüm şüphelerin kendi üzerinde toplandığını gördü. Kentin felaketi kendisiydi. Konuştuğu Kahin, Laius'u Oidipus'un ö*ldürdüğünü söylüyordu. İokaste ise bunu reddetmiş, saldırıdan sağ çıkan biri olduğunu ve onun birden fazla saldırgandan bahsettiğini, Oidipus'un tek başına buna sebep olmuş olamayacağını söylemişti. Oidipus bu sağ kalan kişinin getirilmesini emretti. 

Bu sırada krala haber getirenlerden biri babasının; Korint kralının hayatını kaybettiğini ve halkın Oidipus'u kral olarak istediğini söyledi. Oidipus, kehanete göre babasını ö*ldürmeliydi fakat Korint kralı hayatını kaybetmişti. Kralın içi rahatlatmıştı fakat annesi ile evlenmesi tehlikesi hala vardı. Haberci, Oidipus'un neden korktuğunu anlayamayıp ona sormuş ve hiç beklemediği bir cevap almıştı. Oidipus kehanetten kaçmak için Korint'i terk ettiğini söylediğinde haberci kralın korkusunu yatıştırmak için anlatmaya başladı. 

Haberci Oidipus'u bulan ve Korint hükumdarlarına veren kişiydi. Krala, asıl anne ve babasının onlar olmadığını söyledi. Fakat Oidipus asıl ebeveynlerinin kim olduğunu hala öğrenememişti. Haberci, çocuğu kendisine teslim eden (hikayede de önce ''bulduğunu'' sonra ''kendisine bir başkasınca verildiğini'' söylüyor.) adamdan bahsetti. Laius'un kölesi olan bu adam da yanlarına getirildi ve konuşmaya katıldı. Hikayesi Thebai kralı Laius ve kraliçe İokaste ile başlıyordu. 

Çiftin çocukları olmaması üzerine Laius, Apollon kahinlerine başvurmuş, doğacak erkek çocuklarının babasını ö*ldüreceğini ve annesi ile evleneceğini öğrenmişti. Bu kehanet üzerine doğan erkek çocuğunun, asla yürüyemezse kendisine dokunamayacağını düşünerek ayak bileklerini deldirmiş ve bir dağa terk edilmesi üzerine bu hizmetçiye vermişti. Hizmetçi çocuğu bırakmaya dayanamamış, Korintli bir çiftçiye eman etmişti. Ve o çiftçi de bu çocuğu, evlat edinemeyen hükumdarlarına evlat olarak sunmuştu.

Evet, Oidipus'un üç yol ağzında ö*ldürdüğü kral Laius; babasıydı. Kral olunca evlendiği İokaste de annesiydi. Çocuklarının kardeşi, kardeşlerinin babasıydı. Kente felaketler getiren kendisiydi. Apollon'un kehaneti gerçekleşmişti. Bunun üzerine İokaste kendi canına kıymış, Oidipus bunu görmesi üzerine gözlerini kör etmişti. Onlara iyi bir hayat dilemiş olsa da, kralın çocukları da babalarının lanetlerini hayatları boyunca taşıyacaklardı.

Freud'un, erkek çocuğun karşı cins ebevynine karşı olan ilgi ve hemcinsi ebeveynine duyduğu düşmanlığı anlatmak için seçtiği Oidipus Kompleksi'de bu hikayeye dayanıyordu. Tabii kehanet Oidipus farkında olmadan yaşanmıştı, yani Oidipus annesine duyduğu ilgiden dolayı babasına düşmanlık etmemiş, onu ö*ldürmemişti. Freud'un sözlerine göre çocuğun karşı cins ebeveynine duyduğu bu ilgi büyüme ve gelişme aşamaları için önemli bir rol oynuyor, cinsel kimliğin oluşmasına katkı sağlıyordu. 

Belki sizler de bu tarz hareketleri görmüş ve duymuşsunuzdur. Kız çocuklarının ilk aşklarının babaları olduğunu söyleyenlere ve hatta kızların babalarına benzeyen erkekler ile birlikte olmak eğilimde olduğunu söyleyenlere denk gelmişsinizdir. Freud'un açıklamaları çıktığı zamanlarda da çok eleştirilmiş ve tepki görmüştü. Günümüzde de bu böyle devam etti. Alanda uzman diğer isimlerden bazıları açıklamaların evrenselliğini savunurken bazı isimler de ona karşı çıktılar. Farklı toplumlarda teoriyi çürüten örnekler görüyorlardı, Freud'un açıklamalarında abartılar ve yanlışlar buluyorlardı.

Konumuz kompleksten ziyade Oidipus olduğundan bu kısma çok da girmeden bitirmek isterim ki Sophokes'in eserini herkese öneriyor, iyi okumalar diliyorum.

Kaynakça:

• Sophokles, Kral Oidipus (çev. Bedrettin Tuncel), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 21. Basım, İstanbul

• Furniss, JM (2010). Oedipus Efsanesi. İçinde: Leeming , DA , Madden , K. , Marlan , S. (editörler). Springer, Boston, MA. https://doi.org/10.1007/978-0-387-71802-6_474

• https://www.greekmythology.com/Myths/Mortals/Oedipus/oedipus.html

• https://www.healthline.com/health/oedipus-complex#electra-complex

• https://www.britannica.com/science/Oedipus-complex

• https://www.verywellmind.com/what-is-an-oedipal-complex-2795403

• https://simplypsychology.org/oedipal-complex.html

• https://www.uvm.edu/~jbailly/courses/tragedy/student%20second%20documents/Oedipus%20Complex.html

• https://en.wikipedia.org/wiki/Oedipus_Rex

• https://www.britannica.com/topic/Oedipus-Greek-mythology

• https://en.wikipedia.org/wiki/Oedipus

• https://en.wikipedia.org/wiki/Oedipus

Resimler: 

• "Oedipus' Fury (Alexandre-Evariste Fragonard), 1996-177," Princeton University Art Museums collections online, Mart 18, 2023, https://artmuseum.princeton.edu/collections/objects/2676.

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cabanel_Oedipus_Separating_from_Jocasta.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Woodcut_illustration_of_Jocasta_and_her_son_Oedipus_-_Penn_Provenance_Project.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:IngresOdipusAndSphinx.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Giroust_Oedipus_at_Colonus.JPG

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Oedipus_and_the_Sphinx_MET_DP-14201-023.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Oedipus-the-wayfarer.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Oedipus_and_the_Sphinx,_Vatican_Musuem_-_Flickr_-_Andy_Montgomery.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Fran%C3%A7ois-%C3%89mile_Ehrmann,_Oedipus_and_the_Sphinx_(cropped).jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Brodowski_Oedipus_and_Antigone.png

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Joseph_Blanc_Le_meurtre_de_La%C3%AFus.JPG

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sigmund_Freud,_by_Max_Halberstadt_(cropped).jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ernest_Michel_Sophocle.JPG

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:B%C3%A9nigne_Gagneraux,_The_Blind_Oedipus_Commending_his_Children_to_the_Gods.jpg

• Lillah McCarthy (1875–1960), as Jocasta in 'Oedipus Rex' by Sophocles

• https://artvee.com/dl/oedipus-and-the-sphinx-2/

• https://artvee.com/dl/oedipus-going-into-exile-from-thebes/