Taşlar Yerine İnsanlarla Oynanan Satranç Oyunu: Canlı Satranç

Satranç oynamayı sever misiniz? Taşlar yerine, insanlar ile oynamaya ne dersiniz? Hayır hayır, insan boyutundaki gösterişli taşlar ile değil, bildiğiniz insanlar ile oynamaya ne dersiniz? Sanırım bunun bilinen en ünlü örneklerinden biri zamanının Leningrad, günümüzün St. Petersburg kentinde oynanan oyundu. Aslında tarihi çok daha eskiye gidiyor:

İlk önce kısaca bir satranç oynunun tarihine değinelim. Biraz karışık bir konu olduğunu baştan söylemek gerek çünkü verilen tarihlerden önce var olduğu bilinen taş oyunlarından da bahsediliyor. Satrancın ilk olarak nerede ortaya çıktığı ve kim tarafından bulunduğu hala bir muamma fakat bir Asya oynu olduğuna şüphe yoktur. 

Bu oynun ilk kökenlerinin Hindistan'da görüldüğü söylense de Çin ve İran lehine söylenceler de vardır. Tabii o zamandan günümüze değişerek gelen satranç sadece taşlar ile oynanamamış, gerçek insanlarla da oyunlar, müsabakalar yapılmıştır.

Örnek vermek gerekirse Almanya'nın Ströbecke kentinin orta çağa kadar uzanan bir satranç kültürü olduğu bilinmektedir. Armasında dahi bir satranç tahtası bulunan bu kentin meydanında, 1688 senesinden beri ''Lebendschach'' dedikleri ''canlı satranç'' oynu oynanmaktadır. 1515 senesinden beri satranç oynandığı bilinen bu kentte taşların, gizlenen insanlarca temsil edildikleri 1689'dan beri belgelenmiştir. 

1883 yılında kurulmuş bir dernek tarafından da gelenek sürdürülmektedir. Kısa bir anekdot daha geçmek isterim zira bayağı ilgi çekici, satranç oynanan meydanın yakınlarında satranç kulesi ismini verdikleri bir kule bulunmaktadır. İnanılışa göre bundan 1000 yıl önce soylu bir mahküm buraya hapsedilmiş ve halka satranç oynamayı öğretmiştir. 

Tabii belgelere dayalı olaylar yanında bir de mitler ve efsaneler vardır. Söylentilere göre bir Türk padişahı bu oynu oynatır, aldığı her ''taşı'' celladına verirmiş. Aynı şekilde Korkunç Ivar'ın veya İspanyol Engizisyonu 'nun da insanların hayatları pahasına böyle oyunlar düzenledikleri söylenirmiş.

Avrupa'nın bir ucunda, İtalya'da da canlı satrancın örnekleri vardır. Son yıllarda, her iki yılda bir insanlar ortaçağ kıyafetleri giyerek Marostika kentinde canlı satranç oyunları düzenlemektedirler. Bu oyunlar, 1454 yılında bölge kalesindeki yöneticinin kızı için oynandığı iddia edilen efsanevi bir canlı satranç oyununu anmak için oynanıyor. Hikayeye göre iki soylu, lordun kızı Lionora'ya aşık olmuştu ve onu kazanmak için birbirlerine meydan okumuşlardı.

Herhangi biriyle düşman olmak veya onları bir düelloda kaybetmek istemeyen kral da karşılaşmayı yasaklayarak galibin bir satranç oynunda belirleneceğini söylemişti. Sancakları taşıyan askerler ile canlı bir satranç turnuvası yapılmıştı.

Bu hikayenin efsanevi olduğunu tekrar vurgulamakla beraber yakın tarihli bir başka İtalyandan bahsetmek istiyorum. Hypnerotomachia Poliphili, Poliphilus'un Rüyası, kitabını 1467 yılında yazan Francesco Colonna, edebiyatta ''canlı satranç'' betimlemesi yapan ilk kişiydi. Kitabında bizzat satranç kelimesini kullanmasa da anlattıkları okuyuculara ve araştırıcılara satrancı çağrıştırıyordu. 

2 tarafta on altışar olmak üzere 32 insan, kale kaptanları, kral ve kraliçe kıyafetli insanlar, ızgaralı bir platform...Bu eser kendinden sonraki yüzyıllar için maskeli balolara ve satranç gösterilerine de kaynaklık yapmıştı.

1500'lü yıllarda çıkan Gargantua ve Pantagruel isimli birkaç cilttlik kitapta da saray satranç gösterilerine ayrılan bölümler vardı. Tarihi örnekler bunlar da bitmiyordu. Bazı kaynaklarda 1408 yılında Granada Emirliği'nin başındaki Sultan Muhammed'in bir canlı satranç etkinliği düzenlediği yazmaktadır. 

Kutsal Roma İmparatoru V. Charles'ın oğlu Avusturya'lı John'un 16. yüzyılda yaşamış İtalyan satranç oyuncusu Paolo Boi ile canlı bir satranç müsabakası yaptığı anlatılır. 

Paolo Boi'den bahsetmişken kendisinin döneminin en büyük satranç oyuncularından biri olduğunu da söylemek isterim. İspanya kralı II. Philip zamanında, 1575'te yapılan ilk uluslararası satranç turnuvasında rakibi İspanyol oyuncuyu yenmişti. Tahtaya bakmadan, aynı anda üç farklı maç yapıp yanındakiler ile farklı konular hakkında sohbet ettiği de söylenmektedir.

Yazının başında Rusya'dan bahsetmiştim. 1924'de yapılan turnuvaya geçmeden önce biraz daha öncesine göz atalım. Zira 1924'teki oyun  bölgede yapılan ilk canlı satranç oynu değildi. Çarlık Rusya döneminde, 1796'da İsveç Kralı IV. Gustav Adolf Rusya'yı ziyaret ettiğinde sarayda ortaçağ kıyafetleri ile oynanan bir müsabaka düzenlenmişti.

 Halka açık bir başka canlı satranç müsabakası da 1897 yılında Emmanuil Schiffers ve Mikhail Chigorin arasında düzenlenmişti.Bir araya gelen taraflar gösteriden bir gün önce oynadıkları maçı tekrar canlandırmışlardı. Oyun sırasında Chigorin, maç oyununda kaçırdığı bir varyasyonu kullanarak rakibini mat etmişti.

Sovyetler döneminde de 1921, 1923 yıllarında canlı satranç oyunları düzenlenmeye devam etti. 20 Temmuz 1924'te, Leningrad'daki Saray Meydanı'nda Kızıl Ordu ve Kızıl Donanma karşı karşıya gelecekti. Sovyet satranç şampiyonları Ilya Rabinovich ve Pyotr Romanovsky karşılaşmış; binlerce kişi bu satranç oynunu izlemeye gelmişti.

Bundan sonra da tabii ki satranç turnuvaları düzenlendi ve hala düzenleniyor, bu turlar kitaplarda ve beyaz perdede bizlere sunuluyor, belki düşündüğümüz kadar ciddi olmasa da belli bölgelerde festivaller ve gösteriler ile gelenekler devam ettirilmeye, insanlar ortaçağ kıyafetleri giymeye devam ediyor. 

Kaynakça ve İleri Okuma:

• https://en.chessbase.com/post/francesco-colonna-first-human-chess-reference

• https://www.unesco.de/en/chess-tradition-strobeck

• https://www.rbth.com/history/333429-live-chess-palace-square

• https://tvtropes.org/pmwiki/pmwiki.php/Main/HumanChess

• https://www.chess.com/article/view/living-chess-the-golden-age

• https://www.mindgamesfragrance.com/blogs/notes-from-a-grand-master/the-living-chess-game

• https://www.atlasobscura.com/places/the-living-chess-game-marostica-italy

• https://www.chess.com/article/view/the-little-chess-village

• http://www.edochess.ca/batgirl/strobeck.html

• https://chessklub.com/where-did-chess-come-from/#:~:text=Legend%20has%20it%20that%20chess,resurfaced%20in%20the%207th%20century.

• https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_chess

• https://en.wikipedia.org/wiki/Human_chess

• https://de.wikipedia.org/wiki/Schachdorf_Str%C3%B6beck#Platz_am_Schachspiel

• https://en.wikipedia.org/wiki/Marostica#The_Legend

• https://de.wikipedia.org/wiki/Marostica

• https://en.wikipedia.org/wiki/Hypnerotomachia_Poliphili

• https://tr.wikipedia.org/wiki/Gargantua_ve_Pantagruel

• https://en.wikipedia.org/wiki/Paolo_Boi

• https://en.wikipedia.org/wiki/John_of_Austria

• https://de.wikipedia.org/wiki/Lebendschach

• https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5_%D1%88%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0%D1%82%D1%8B#cite_note-1

Resimler:

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Chess_Game.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Meister_der_Manessischen_Liederhandschrift_004.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dvorcovaja1924.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Monselice_z18.JPG

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:DE-ST_15-0-85-135_Stroebeck_COA.png

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stroebeck,_25_pf,_1921.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bundesarchiv_Bild_102-13449,_Str%C3%B6beck,_Lebendes_Schachspiel.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hypneroto2.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Fran%C3%A7ois_Rabelais,_Gargantua,_Lyon,_Denis_de_Harsy,_1537.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Luigi_Mussini-_Leonardo_da_Cutro_e_Ruy_Lopez_giocano_a_scacchi_alla_corte_di_Spagna.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Chess_Players_MET_DT226950.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Giulio_Campi_-_The_Chess_Players_-_WGA03819.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Egyptian_chess_players.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Saint_Evre_Miranda_playing_chess_with_Ferdinand_1822.jpg

• https://de.wikipedia.org/wiki/Datei:Lebendes_Schachspiel_-_M%C3%BCnchen.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Picou,_Henri_Pierre_-_Jeu_d%27Echecs_Indien_-_1876.jpg

• https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Marostica81.JPG

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Chess_party_with_live_figures,_1924.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%C5%BDivi_%C5%A1ah_na_Rotov%C5%A1kem_trgu_v_Mariboru_1962.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%C5%BDivi_%C5%A1ah_na_Rotov%C5%A1kem_trgu_v_Mariboru_1962_(2).jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Living_chess_perfomance_from_Morphy_(chess_subassociation_of_the_fraternity_L.S.C.)_at_%27De_Oude_Burcht_%27_(an_old_shell_keep)_at_the_Van_der_Sterrepad_in_Leiden,_AHM-F-59864-904.tiff

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Living_chess_perfomance_from_Morphy_(chess_subassociation_of_the_fraternity_L.S.C.)_at_%27De_Oude_Burcht_%27_(an_old_shell_keep)_at_the_Van_der_Sterrepad_in_Leiden,_AHM-F-59861-901.tiff

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:G%C3%A9o_Weiss_-_Le_jeux_d%27%C3%A9checs_(1897).png