Bir Antik Çağ Gizemi: II. Kambises'in Kayıp Ordusu

Bir Antik Çağ gizemi: Milattan önce 524, Ahameniş İmparatorluğu'nun ikinci hükümdarı II. Kambises topraklarında, Mısır'da yönetiminden memnun olmadıklarını bildiren bir grup Amun Tapınağı rahibinin üzerine 50.000 kişilik bir ordu göndermişti. İsyancıları bastırmayı hedefleyen ordu, büyük çöllerden geçerken bir kum fırtınası gerçekleşti ve 50.000 kişi tarih sahnesinden kayboldu. Bir daha bulunamayacak şekilde..

Ahameniş İmparatorluğu, Büyük Kiros tarafından kurulmuştu ve Perslerin ilk imparatorluğuydu. Belki haritalar gözünüzün önüne gelmiştir; Büyük İskender'in, başlarında III. Darius varken fethettiği o büyük devlet Ahameniş İmparatorluğuydu. Balkanların batısı, Anadolu, Mısır, Orta ve Güney Asya'yı kapsayan topraklara sahip büyük bir devletti. Yukarıda bahsettiğimiz olaydan önce II. Kambises'in hayatını da biraz anlatmak istiyorum. Zira ilgi çekici:

Mısır, II. Kambises zamanında Ahameniş topraklarına katılacaktı. Firavun II. Amasis'in yerine III. Psamtik'in geçmesi ile güç kaybına uğramıştı. Tabii tek faktör bu değildi, Pers tarafında da hazırlıklar yapılıyordu. Bir örneğini vermek Kambises Mısır'ı fethetmek için su gerektiğini biliyor, bunun için antlaşmalar yapıyor; ordusunun susuz kalmamasına gayret ediyordu. Sonunda Mısır'ı işgel etti. 

Kimi yazarlara göre ordusunun ön saflarında, Mısırlıların kutsal sayıp tanrılarını kızdırmamak için savaşamayacakları hayvanlar tuttuyordu. Bu ilginç konuyu umarım bir başka yazıda toparlayabiliriz. Şimdilik devam edelim.

Bu konuda hakkında başka karalamalar da vardı. Batılı kaynaklara, Herodot'a göre Mısırlıların dini ile dalga geçmiş, tapınaklarını yağmalamış, kutsal saydıkları hayvanları (özellikle Apis Boğası) ö*ldürmüştü. Fakat çağdaşı Mısır kaynaklarında bu tarz eylemlerinden bahsedilmiyordu. 

Hatta ö*len Apis boğasının, hükümdarın ö*lümünden 4 yıl sonra hayatını kaybettiği yazıyordu. Benzer bir konuda bir başka tarihçinin, Kambises hakkında Herodot'un yazılarındaki önyargının tarihi gerçekçiliğinden şüphe ettirdiğini vurguladığını da söylemeliyim.

Kambises'inin sonuna gelmeden önce yukarıdaki gizemli olaya dönelim. Herodot olayı şöyle tasvir etti:

''...ordu Ammonlular ülkesine varmamış, geriye de dönmemiştir. Ammonluların söyledikleri de şu, onların ülkesine gitmek üzere Oasis kentinden çıktıkları zaman, askerler çöle rastlamışlar, çöl Oasis ile Ammonluların ülkesi arasındaki yolun yarısındadır, öğle yemeğine oturmuşlar, güneyden bir yel kopmuş, çok şiddetli, sonra fırtınaya dönüşmüş, kum anaforları kaldırmış ve bunları örtmüş, kaybolmuşlar, hiçbir iz kalmamış. İşte bu sefer için Ammonluların dedikleri bunlardır.''

Söylediğimiz gibi II. Kambises'in Mısır'daki hükümdarlığı biraz tartışmalıydı. Bazı tapınakların hazineden aldığı yardımı da kesmiş olması ile bir takım rahibin kendisine itaatsizlik etmesi şaşırılacak bir olay değildi. Fakat bu olayları bastırmak için yolladığı 50.000 askere ne olduğu hala gizemini korumaktadır. 1900'lerin başlarında, 80'lerde ve 2000'lerde bu konuda çeşitli araştırmalar yapılmışsa da kesin bir sonuca ulaşılamamıştır. 

Tabii çölde kemikler, mücevherler, silahlar, mağaralar, su kuyuları bulunmuştur fakat tarihleri uymayan keşifler, konudan alakasız bulgular da edinildiği oluyordu. Elde edilen verilen güvenilirliği de bir başka meseleydi.

Olaya tarihi bir bakış açısı sunan bir teoriyi de sizlere anlatmak istiyorum. Bazı tarihçiler ordunun kaybolmadığını, yerel isyancılara yenildiğini ilieri sürüyor. III. Petubastis liderliğinde Kambisesi'in ordusunu yenen Mısırlıların bölge hakimiyetini geri aldıklarını söylüyorlar. 

Zira Mısır hükümdarlığı Kambises'ten sonra Petubastis'e, ondan da sonra I. Darius'a geçiyor. Ve teorinin bunu destekleyecek ayağı oluşuyor: Kambises'in başarısızlığından 2 sene sonra Mısır isyanını bastırarak Firavun ünvanını geri alan Darius'un kendinden önce gelenin utanç verici yenilgisini bir çöl rüzgarı ile örttüğüne inanılıyor.

Elinizin altında bulunacak bir başka kaynakta Kambises'in Apis boğasını ö*ldürmesi sebebiyle delirdiği ve cinnet geçirerek kendi hayatına kıydığı yazıyor. Veya yıllar önce Apis boğasına kılıcını sağladığı yere, kendi kılıcının saplanması ile hayatını kaybettiği bilgisi yazıyor. Ata binerken kendi kılıcıyla can verdiği, bir yaranın kangrene dönmesi sebebiyle vefat ettiği veya ardıllarının suikasti sonucu hayata göz yumduğu gibi düşünceler de mevcuttur. Kesin olan şey, ö*lümünün de gizemli olduğudur.

Cinnet geçirerek hayatına kıydığı senaryoyu Herodot'un kendisini deli, zalim bir kral olarak göstermesine yorabiliriz. Herodot'a göre boğa olayından sonra kralın, rüyasına giren bir haberi üzerine kardeşinin canını alması ve kız kardeşleri ile evlenmesi de deliliğinin göstergesidir. Fakat çağdaş kayıtlara göre kral kardeşini Mısır'a gelmeden önce ö*ldürmüştür. Günümüz koşullarında bunun delilik olarak adlandırılabileceğini söyleyenleriniz olabilir fakat ilkin, olayın bahsedildiği gibi ''kutsala hakaretten delirmek'' ile alakası olmadığını; ikinci olarak da taht kavgalarının ve ne yazık ki kardeş olaylarının tarihte ne sıklıkta geçtiğini sizlere hatırlatayım. 

Kardeş evlilikleri için de belki doğrudan bir vurgu yapmak zor olabilir fakat akraba evliliklerinin yüzyıllardır gelenekselleşmiş yaygın bir olay olduğunu söylemeliyim. Aynı şekilde bu olayın da e*nsestlik suçlaması ile Kambises'in deliliğini vurgulamak amacıyla tasarlandığını söyleyenler vardır. Zira çağdaşı tarihçi Ctesias eşinden bahsederken onun kardeşi olduğundan hiç sözetmemektedir. 

Bu konuda zaten konuştum ama tarih yazımının ve okunmasının ne kadar önemli olduğunu gösteren bir örnek olduğu için uzun tutmakta bir hata görmüyorum. Sayfaya ismini verdiğim, tarih yazımının babası olarak bilinen yazar Herodot'un bile bu konuda bilinen ve yerilen bir özelliği var. Siz siz olun, herhangi bir konudan emin olmadan kesin bir dille konuşmayın. Okuduğunuz her şeye, gördüğünüz her bilgiye güvenmeyin.

Umarım sizin için de keyifli bir okuma-araştırma olmuştur. Teşekkürler.

Kaynakça ve İleri Okuma:

• Herodotos, Tarih (çev. Müntekim Ökmen), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 20. Basım, 2021, İstanbul. Sf. 224-225

• https://www.ancient-origins.net/news-history-archaeology/has-mystery-lost-persian-army-finally-been-solved-001778

• https://www.historicmysteries.com/lost-army-of-cambyses/

• https://www.youtube.com/watch?v=nP5ovMPXvl0

• https://www.seeker.com/cambyses-lost-army-found-at-last-1766129274.html

• https://www.sci.news/archaeology/science-lost-army-persian-king-cambyses-ii-02002.html

• https://rogueclassicism.com/2009/11/13/cambyses-lost-army-found-dont-eat-that-elmer/

• https://blogs.scientificamerican.com/cocktail-party-physics/cambysese28099-lost-army-and-the-physics-of-sandstorms/

• https://tr.wikipedia.org/wiki/Ahameni%C5%9F_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu

• https://en.wikipedia.org/wiki/Achaemenid_Empire

• https://www.worldhistory.org/Cambyses_II/

• https://www.britannica.com/biography/Cambyses-II

• https://en.wikipedia.org/wiki/Cambyses_II

• https://tr.wikipedia.org/wiki/II._Kambises

• https://en.wikipedia.org/wiki/Petubastis_III

• https://en.wikipedia.org/wiki/Ctesias

• https://tr.wikipedia.org/wiki/Apis_(tanr%C4%B1)

• https://en.wikipedia.org/wiki/Lost_Army_of_Cambyses

Resimler:

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:History_of_Darius_the_Great_(1850)_(14583230638).jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_story_of_the_greatest_nations;_a_comprehensive_history,_extending_from_the_earliest_times_to_the_present,_founded_on_the_most_modern_authorities,_and_including_chronological_summaries_and_(14596704877).jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cambyses_II_of_Persia.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cambyses_II.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cambyses_II-lost-army.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cambyses_killing_the_Apis.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Procession_of_the_Bull_Apis_by_Frederick_Arthur_Bridgman,_1879.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cambyses_II_capturing_Psamtik_III.png

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cambyses_and_Psammetichus.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Achaemenid_Empire_500_BCE.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Achaemenid_Empire_under_different_kings_(flat_map).svg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Le_roi_Cambyse_au_si%C3%A8ge_de_P%C3%A9luse_par_Paul-Marie_Lenoir.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Meeting_Between_Cambyses_II_and_Psammetichus_III.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Persian_warriors_from_Berlin_Museum.jpg