Antik Roma'nın Kuruluş Efsaneleri

''Kendisinden daha büyük bir gücün olduğunu asla kabul etmeyen bir devletin'', Roma'nın kalbi, başkenti nasıl kurulmuştu dersiniz? Önce ne zaman sorusunu sormak isteyebilirsiniz tabii ki fakat bu sorunun da tek bir cevabı yok aslında, nasıl kurulduğu hakkında tabir-i caizse bir sürü efsane ve mit olması gibi. Yanlış anlaşılmayın, tarihçiler bir yıl belirlemiş de emin olmuyor değiliz; Romalı tarihçiler bile tam tarih veremiyorlar bu konuda..

Milattan önce son yüzyılda yaşamış Romalı tarihçi Varro, kuruluş zamanını M.Ö. 753 yılı olarak belirlemiş ve Romalılar da resmi olarak bu tarihi kabul etmişlerdir fakat Cicero veya Monteigne gibi yazarların kitaplarından belki tanıyabileceğiniz, Latin edebiyatına Yunan edebiyatını tanıtmış yazar Ennius gibi bazı kimseler de bu tarihi milattan önce 1. milenyum kabul etmektedir. Gelelim mitlere ve efsanelere. Belki de en çok bilinenden, Romulus ve Remus'un hikayesinden başlayalım:

Efsanevi şehir Alba Longa'nın kralı Procas, Numitor ve Amulius isminde iki oğul bırakmıştı. Amulius, Nomitor'u tahttan attı ve kardeşinin kızını Vesta Tapınağı'na rahibe olarak görevlendirdi. Bu şekilde kardeşinin bir varisi olmayacağını güvence altına aldığını düşünüyordu fakat savaş tanrısı Mars, Rhea Silvia ile birlikte oldu ve kadın Romulus ve Remus isimlerini koyacağı ikizlerini doğurdu. 

Bunu öğrenen Amulius çocukları Tiber nehrine attı. Çocuklar yakınlarda bir sahile sürüklendi ve bir kurt ve karga tarafından beslendi. Büyüyüp Alba şehrine geri döndüler ve Amulius'u tahttan indirerek Numitor'u tekrar kral yaptılar. Ondan, yakınlarda bir şehir kurmak için izin isteyen kardeşler arasında bir anlaşmazlık çıktı ve Romulus, Remus'un canını aldı. Romulus, koyduğu kentin ismini Roma koydu.

Bir diğer mit, hemen bu efsane ile birleşecekti. Romulus ve Remus, Truva prensi Aeneas'ın soyundan geliyordu. Aeneas Truva düşerken adamlarıyla beraber şehirden kaçıp kurtulmuştu. Bir süre akdenizde gezdikten sonra batı İtalya sahillerine çıktı. 

O zamanlarda buralara hükmeden kral Latinius ile anlaşıp, kralın kızı Lavinia ile evlendi. Bu çiftin oğlu Ascanius, yakınlarda Alba Longa isminde bir şehir kurdu. Soyu uzun bir süre bu şehirde hükmetti.

Tabii bu ünlü efsanelerden sadece bir tanesidir. Plutarkhos, ''Hayatlar'' serisinin ''Romulus'' bölümünde şehrin kuruluşuna dair birkaç mit daha aktarmaktadır: Bir iddiaya göre Truva düşerken şehirden kaçıp Akdenizde sürüklenen bir grup İtalya'nın batı sahillerine vurmuştu.

Bu grup daha fazla yolculuk yapmak istemediklerini dile getirmiş, soylu bir kadın olan Rome de çıkıp gemilerini yakmalarını önermişti. Gemiler yakılınca grup bölgeye yerleşmek zorunda kalmış, soylu kadını onere etmek için de şehre Rome adını vermişlerdi. Bu hikaye ile ilgili bir diğer bahsedilmesi gereken anekdot da kadınların, erkekleri dudaklarından öpme alışkanlıklarının (Plutarkhos bu şekilde kuruyor cümleyi) bu olaydan kaynaklandığına inanılmasıdır. Gemilerin yakıldığını gören erkekleri yatıştırmak için kadınlar onları dudaklarından öpüyor, öfkelenmemeleri için yalvarıyorlarmış anlatılanlara göre.

Kimilerine göre Pelasgoslar (Yunanlıların barbar olarak gördüğü kavimlerden bir tanesi) burayı fethederek şehre ismini vermişlerdi. Benzer bir iddiada da Pelasgosların kralı İtalos ile Leucaria'nın kızı Roma şehre ismini vermiştir. Buna benzer çok fazla hikaye vardır. Lesvos kralının kızı ile Aineias'ın oğlu Romulus, Rome ve Latinos'un oğlu Romulus, Tyrrenosları bölgeden kovan kral Romis...

Promathion isminde bir yazarın kaleme aldığı İtalya tarihinde de Alba kralı Tarkhetius'un evinde beliren bir imge ve o imge ile birleşen bir kadın ve kadının doğurduğu ikizler şehri kurmuşlardır. Bazı  öykülere göre de şehrin adı Heraklesin'in torunundan veya Odysseus'un oğlu Romanos'tan gelir. Tabii bu hikayeler de Aeneas öyküsü gibi Roma'ya bir ''yunan kökeni'' verme çabasının sonucu olabilirler. Roma'ya verilen bir Yunan soyu Yunanlılar için büyük bir ihtişam kaynağıdır. Latinler'in kökenlerinin Truvaya dayanması da öyle. 

Plutarkhos'un da anlattığı gibi, o dönemlerde bile şehrin isminin nereden geldiği konusu tarihçiler tarafından tartışılmış, dönem tarihçileri bile hem fikir olamamıştır. Milattan sonra 1. yüzyılda dahi ismin nereden geldiği konusu bilinmezliğini korumaktadır. Plutarkhos'a göre kesin olan şey kuruluşun 22 Nisan'da gerçekleşmiş olmasıdır zira Romalılar o günü yıldönümü olarak kutlamaktadırlar.

Hikayeler arasında en tutarlı, kendi içindeki çelişkilere rağmen en inanılabilir olan Romulus ve Remus'un öyküsüdür fakat bu da yeni bir soru ile çürütülebilir: Gerçekten de şehirler bir anda mı kurulurlar? Romulus bir bölge seçmiş, surlar evler ve köyler kurulmuş bir anda yoktan bir şehir mi var edilmiştir?

Konu hakkında daha fazla araştırma yapmak isterseniz, linkler ile sınırlı kalmayıp okumanız gereken birkaç yazar ismi yazabilirim sizlere. İyi okumalar dilerim: Plutarkhos, Halikarnaslı Dionysius, Peparethus'lu Diocles, Fabius Pictor, Ennius, Cincius Alimentus ve linklerde ismine rastgeleceğiniz birçok başka yazar..

Kaynakça ve İleri Okuma:

• Plutarkhos, Theseus -  Romulus: Paralel Hayatlar, Çev: İo Çokona, 5. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2023

• DEMİRCİOĞLU, Halil, Roma Tarihi I. Cilt: Cumhuriyet, 7. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2019

• BEARD, Mary, SPQR: Antik Roma Tarihi, Çev: İrem Sağlamer, 2. Baskı, Pegasus Yayınları, İstanbul, 2019

• SEYREK, Ahmet, Medeniyete Yön Veren Uygarlıklar: Roma, 2. Basım, Maviçatı Yayınları, İstanbul, 2019

• Donlan, Walter. “The Foundation Legends of Rome: An Example of Dynamic Process.” The Classical World, vol. 64, no. 4, 1970, pp. 109–14. JSTOR, https://doi.org/10.2307/4347339. Accessed 18 Sept. 2023.

• MEMİŞ, Ekrem, Eskiçağ Medeniyetleri Tarihi, 1. Baskı, Ekin Kitabevi, Ankara, 2006

• ROBERTS, Andrew, Eski Çağ'ın Büyük Komutanları, Çev: Kutsi Aybars Çetinalp, 1. Baskı, Kronik Yayınları, İstanbul, 2021

• https://www.history.com/this-day-in-history/rome-founded

• https://en.wikipedia.org/wiki/Founding_of_Rome#Chronological_disagreements

Resimler:

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Brogi,_Carlo_(1850-1925)_-_n._8226_-_Certosa_di_Pavia_-_Medaglione_sullo_zoccolo_della_facciata.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Romulus_and_Remus_suckling_the_she-wolf_on_a_riverbank_MET_DP878752.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rubens_-_Mars_et_Rhea_Silvia.jpg

• https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aeneae_exsilia.png

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Romulus_and_Remus_Exposed_on_the_Tiber_,_pl_.2_from_the_series_The_Story_of_Romulus_and_Remus.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sebastiano_Ricci_-_Childhood_of_Romulus_and_Remus_-_WGA19425.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rubens,_Peter_Paul_-_Romulus_and_Remus_-_1614-1616.jpg

• https://en.m.wikipedia.org/wiki/File:Aeneas%27_Flight_from_Troy_by_Federico_Barocci.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Charles_Brooking_-_Ship_on_fire_at_night_-_Google_Art_Project.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Aeneas_and_the_Sibyl_-_Google_Art_Project.jpg
  
  
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pablo_Salinas_-_The_Roman_Festivals_of_the_Colosseum,_the_decade_of_1900_-_Google_Art_Project.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Capitoline_she-wolf_Musei_Capitolini_MC1181.jpg