1952: Londra'nın Öldüren Sisi

İklim değişikliği, küresel ısınma hepimizin bildiği ve sıkça gündeme gelen bir konu, hakkında uzunca konuşulması ve tartışılması gereken gerçek ve büyük bir sorun. Yıllık ortalama sıcaklık artışları, arazi yüzeyi değişiklikleri, karbon emisyon oranları, toprak nemindeki değişiklikler, dünya geneli su seviyesi yüksekliği...

Bu sorunun içinde, alakalı olmakla beraber kendi başına da oldukça tehlikeli bir sorun daha var: Hava Kirliliği. Bugün size bu kirliliğin tarihe geçmiş büyük bir örneğini vermek istiyorum: 12.000 kişinin hayatından sorumlu Büyük Londra Sisi/Dumanı.

1952 Aralık ayı, Londra için kabus gibi geçti. Aşırı kömür kullanımı, rüzgarsız ve soğuk hava ile birleşince 5 Aralık Cuma gününden 9 Aralık Salı gününe kadar şehir büyük bir dumanın altında kaldı. 

Londra'nın kötü havası yüzyıllar öncesinde dahi bilinen bir şeydi, mesela 1661 tarihli Fumifugium kitabı ''kömür dumanının Londra'yı her zaman kuşattığını ve ciğelerimizi, ruhumuzu boğdunu'' yazmaktaydı.  Bir başka örnek, 16. yüzyılda yaşamış kral I. James kömür kullanımını azaltan yasalar çıkartmasıydı. 1952'de gerçekleşen bu hava kirliliği olayı ise kimilerine göre Birleşik Kralık tarihinin en kötüsüydü.

Hava alışılmadık kadar soğuktu, haliyle Londralılar normalde çok daha fazla kömür kullandılar. İkinci Dünya Savaşı'nın bir etkisi olarak borçları ödemek için satılan kaliteli kömürler yerlerini, kalitelilere nazaran çok daha fazla salınım yapan kömürlere bırakmışlardı. Kömürle çalışan elektrik santralleri, önlem çabalarının aksine daha çok zarar vermesi... Rüzgarsız ve soğuk hava da tüm bu kirliliğin sıkışıp şehre çökmesine yardımcı olmuştu. 

Londra, hatta neredeyse tüm Büyük Britanya sisi ile ünlüdür. Gotik mimarilerinin ayrılmaz parçası da sistir. Bu sebeple başta panik yaratmayan bu olay birkaç gün içinde kapalı alanların da dumanla dolması ile büyük bir etki yarattı. Metro hariç ulaşım durduruldu, görüş mesafesi o kadar azalmıştı ki açık hava spor etkinlikleri, tiyatrolar ve konserler iptal edildi. 

Gelelim sağlık kısmına, raporlar yoğun hava kirliliğinden dolayı 4.000 kişinin hayatını kaybettiğini söylüyordu. 1953 senesinde bir politikacı sisin 6.000 kişinin hayatına mal olduğunu ve 25.000 kişinin hastalandığını söylemişti. Yapılan eski ve yeni araştırmalar, sayıya 8.000 kişi daha ekliyordu. Toplam can kaybı 12.000 idi. 

Olaylar sırasında anne karnında olanlar veya yeni doğanların, akranlarına göre zeka seviyelerinde ve sağlık durumlarında düşüşler de gözlemlenmişti. Makaleler, o dönemlerde o bölgede doğan çocukların, o bölgede doğmayanlara nazaran daha sık solunum yolu hastalıkları edindiğini söylemektedir.

Bu olaydan sonra, 1956 senesinde Temiz Hava Yasaları çıksa dahi pek etkili olamadılar zira 1962 senesinde yaklaşık 700 kişinin hayatına mal olacak bir başka duman olayı daha yaşanmıştı. 1948'de 800, 1952'de 12.000, 1956'da 1.000, 1957'de 750 ve 1959'da 200'ün üzerinde kayıp bildirildi. Ve farkındaysanız bu raporlar bundan 50 yıl öncesinden ve sadece Londra'yı kapsıyor.

Ve sorun 1900'lere özgü değil, 1813'te birkaç gün süren benzer bir olay olmuş. 1873 yılında benzer sebeplerden, Londra'daki ö*lüm oranları %40 artmış. 1880, 1882, 1890...

Teknoloji bu kadar gelişmeden, rapor ve kayıtlar bu kadar kolay yayılmadan ve tutulmadan dahi insanlar hava kirliliği sebebiyle nefes alamıyor, boğularak hayatlarını kaybediyorlardı. Etkisini anlatmak için bir örnek vereyim, dönemin gazetelerinden aktarıyorum: '''4 Aralık'ta sisin başlamasından önce hiç göğüs sorunu yaşamamış' olan 61 yaşındaki bir kadın... '6 Aralık'ta hastalandı' Ayın 9'unda 'nefesi zorlaştı ve akşam bilincini kaybetti' ve ertesi gün vefat etti.''

Dünya Sağlık Örgütü'nün sitesinde yer alan bilgilere göre yılda 6.7 milyon insan hava kirliliği sebebiyle hayatını kaybetmektedir. Hava kirliliğini engellemek devletlere, kurum ve kuruluşlara kalıyor gibi düşünebilirsiniz fakat üstünüze düşen bazı basit şeyleri yaparak dünyaya yardımcı olabilirsiniz:  Her yere aracınızla gitmeyin, çöplerinizi yakmayın, ağaç dikin, gazla çalışan motorlu aletler yerine elektrikle çalışan aletler kullanın, gereksiz enerji harcamayın.

Daha sağlıklı günlere, okuduğunuz için teşekkürler.

Kaynakça ve İleri Okuma:

• Bell ML, Davis DL, Fletcher T. A retrospective assessment of mortality from the London smog episode of 1952: the role of influenza and pollution. Environ Health Perspect. 2004;112(1):6-8. doi:10.1289/ehp.6539

• Polivka BJ. The Great London Smog of 1952. Am J Nurs. 2018;118(4):57-61. doi:10.1097/01.NAJ.0000532078.72372.c3

• Bharadwaj P, Zivin JG, Mullins JT, Neidell M. Early-Life Exposure to the Great Smog of 1952 and the Development of Asthma. Am J Respir Crit Care Med. 2016;194(12):1475-1482. doi:10.1164/rccm.201603-0451OC

• https://heritagecalling.com/2022/12/01/the-great-smog-of-london-1952/

• https://energyeducation.ca/encyclopedia/Great_smog_of_1952

• https://blog.nationalarchives.gov.uk/the-great-smog-of-1952/

• https://www.pca.state.mn.us/news-and-stories/what-you-can-do-about-air-pollution

• https://www.london.gov.uk/programmes-strategies/environment-and-climate-change/environment-and-climate-change-publications/70-years-great-london-smog

• https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Smog_of_London

• https://en.wikipedia.org/wiki/Fumifugium

Resimler:

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nelson%27s_Column_during_the_Great_Smog_of_1952.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Misty_morning,_London_(47226119101).jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:LondonSmog.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Een_agent_regelt_het_verkeer_in_de_mist,_Bestanddeelnr_254-1947.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Een_agent_helpt_mensen_met_oversteken_Op_de_achtergrond_is_Big_Ben_te_zien,_Bestanddeelnr_254-1954.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Big_Ben_in_de_mist,_Bestanddeelnr_254-1946.jpg

• https://en.wikipedia.org/wiki/File:John_Evelyn%27s_Fumifugium,_Title_Page.jpg

• https://cdn.nationalarchives.gov.uk/blog/wp-content/uploads/2022/07/18115255/smog-masks-768x1092.jpg

• https://cdn.nationalarchives.gov.uk/blog/wp-content/uploads/2022/07/18115258/smoke-is-your-enemy-768x987.jpg

• https://i0.wp.com/heritagecalling.com/wp-content/uploads/2022/11/BLOG-people-walking-in-smog-creative-commons.jpg?ssl=1
  
  
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Westminster_fog_-_London_-_UK.jpg
  
  
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:A_London_Fog,_drawn_by_Duncan_-_ILN_1847.jpg