İmparator Nero ve Büyük Roma Yangını

Nero, Roma İmparatorluğu'nun beşinci imparatoru idi. Aslında itiraf etmeliyim ki ben de Nero'yu kötü ve gaddar bir imparator olarak hatırlıyordum, Roma'yı yakmış ve yaktığı an arp/keman çalması ile ünlenmişti. Ta ki hakkında araştırma yapana kadar: Evet, Nero kesinlikle gaddardı, birazdan yaptıklarından bahsedeceğim fakat aynı zamanda zevkleri ve hobileri sebebiyle hor görülmüş, fakirin yanında durmuş bir imparatordu. Yangın ile de pek alakası yoktu diyebiliriz. 

Tahtın dördüncü sahibi Cladius'tu ve eşi Agrippina, varis olarak Cladius'un oğlunu değil kendisinin bu evlilikten önceki oğlunu hak sahibi göstermeye çalışmıştı. Bu işin sonu, çoğu kimsenin de hemfikir olduğu şekilde Cladius'un zehirlenmesine ve Nero'nun yeni imparator olması ile sonuçlanmıştı. Agrippina kazanmıştı ve artık Roma'yı oğlu sayesinde yönetebilecekti fakat düşündüğü gibi olmadı zira Nero'nun arkasında Seneca ve Burrus gibi iki önemli hocası vardı. Annesi imparatoru istediği kadar etkisi altına alamıyordu.

Hocaları Nero'yu annesi hakkında uyarmışlardı ve Nero hocaları sayesinde annesinin kendisine daha az karışmasını sağladı. Bunun üzerine Agrippina oğlunu desteklemeyi bırakıp, Cladius'un öz oğlunun asıl varis olduğunu dillendirmeye başladı. Bu oğul, Britannicus söylentilere göre Nero tarafından zehirlenecekti.

Nero siyasi yaşamı kadar özel ilişkileri de dikkat çekiyordu. Yedinci imparator olacak Otho'nun karısı Poppea Sabina ile ilişkisi, ve bu ilişkiyi sürdürebilmek için önündeki engeli, annesini ortadan kaldırması... Bazı tarihçiler bu kararın evlilik sebebiyle değil, annesinin Nero yerini başkasını tahta geçirmeye çalışmasından kaynaklandığını söylemektedirler fakat o ya da bu şekilde Nero'nun gaddar olduğunu söylemek çok yanlış olmaz. Bir şölen sırasında kendisi hakkında olumsuz konuşan birini ö*dürtmüş, kitabında senatoya iftira atan Fabricius Veiento'nun ö*lüm emrini vermişti. Ve dahası geliyordu. Suetonius'a göre Nero, "herhangi bir ayrım ya da ılımlılık göstermeden canının çektiği herkesi öldürttü.

Fakat yine Suetonius'un Nero hakkında birkaç satırını daha sizlerle paylaşayım: ''İyi niyetli olduğunu açıkça göstermek için, yönetici olarak Augustus'un ilkelerine uygun davranacağını açık açık söyledi; her fırsatta cömertliğini, hoşgörüsünü ve iyiliğini sergiledi. Oldukça ağır vergileri ya kaldırdı ya da azalttı.'' Halka para dağıtmış, aile miraslarından pay alamayan senatörlere maaş bağlamıştı. Bir infaz emrini imzalarken ''Keşke yazı yazmayı bilmeseydim'' demişti. Sınıfı ne olursa olsun yurttaşlarını ismiyle çağırırdı.

Nero sanata aşık bir imparatordu. Düzenlediği etkinlikler, oyunlar, festivaller, yarışmalar, dinletiler... Roma şarkılarla ve oyunlarla dolup taşıyordu. Komiktir, şarkı yarışmalarından sebebi ne olursa olsun çıkmak yasaklanıyordu. Yarışmalarda kimi kadınların doğurduklarına dair söylentiler vardı. 

Kusurlu bir imparatordu. Küstahtı, şehveti, ölçüzülüğü ve açgözlülüğü başlarda yaşına verilse de doğasında olduğu anlaşılmaya başlamıştı. Dolaştığı yerlerde tehlike eksik olmuyor, olur olmaz davranışlarda bulunuyordu. Kendisine ziyafetler düzenletiyor, rahipleri ve evli kadınları baştan çıkarmaya çalışıyordu. Parasını saçıp savuruyordu. Hazine boşalıyordu. Para kaynakları hızla tükenmişti.

Lafın kısası Nero halk tarafından sevilen, bazı kararları ile halkın yanında duran sanatçı karakterli biriydi. Farkındaysanız biriydi diyorum zira Nero'nun eleştirilen tarafı, bir imparatorun sahip olması gereken özelliklerden yoksun olmasıydı. Jül Sezar, Augustus gibi isimlerden bahsederken Nero ve Caligula isimleri çok uzak zamanlardaymış gibi geliyor değil mi? Sezarlar, Augustuslar bu imparatorluğu kurmuş da devletin sonlarına doğru Nero gibi imparatorlar gelmiş ve Roma'yı yokuş aşağı sürmüşler gibi.. Nero beşinci imparator idi, Caligula ise üç.

Tarih yazımı konusunda da gerek birincil kaynakların günümüze ulaşmamış olması gerekse de ikincil ve üçüncül kaynakların güvenilirlik ve tutarlılık konusundaki soru işaretleri Nero hakkında algımızı yine sağlam temellere oturtmamızı engeller şahsımca. Tarihçi Josephus Nero'ya tiran demekle beraber hakkındaki ön yargıdan da bahsetmiştir mesela. Şair Lucanus saltanatını övmüştür. Philostratus Nero'nun doğu topraklarında sevildiğini kaydeder. Akıl hocası Seneca Nero'yu över. Yaşlı Pliny'e göre Nero bir insanlık düşmanıdır. Tarihçi Tacitus hanedanlık hakkında yazılanların tutarsız olduğunu dile getirmiştir.

Gelelim ''Büyük Roma Yangını'na''. 64 yılının 18 Haziran'ını 19 Haziran'a bağlayan gece Circus Maximus yakınlarındaki dükkanlarda başladığı düşünülen yangın evlerin taştan ziyade ahşaptan yapılması sebebiyle kısa bir sürede büyüyerek yayılmıştı. Altı gün yedi gece boyunca kontrol altına alınamayan yangın şehirdeki on dört bölgeden on birine yayılmış, dört bölgeyi tamamen yok etmişti. Seneca'nın bir mektubunda ''Altı günde yüz otuz iki ev ve dört mahalle yandı ve yedinci gün durdu.'' ifade yer alır.

Peki Nero yangın sırasında ne yapar? Suetonius ve Cassius Dio'ya göre sahne elbiselerini giyen imparator şarkı söylemiştir. Tacitus ise imparatorun şehirde dahi olmadığını, yangını duyar duymaz sarayını evsizlere açtığını, tedarik zincirleri kurduğunu söyler. Popüler bazı hesaplar kemandan bahseder fakat kendilerinin tarih sahnesine çıkması için yaklaşık bir bin yıl daha vardı. 

Peki yangını kim çıkardı? Suetonius ve Dio'ya göre şehri yakan bizzat Nero'nun kendisiydi. Nero ise Hristiyan grupları suçlamış, tutuklatmış ve köpeklere verilmelerini emretmişti. Günümüzde dahi yangının nasıl ve ne şekilde başladığı tartışmaya açık bir konudur. Dönem kaynaklarında da çelişkiler ve abartılar olmasından dolayı bu soruyu ben de es geçmeliyim. Şunu belirtmekte fayda var ki çoğu antik tarihçinin aksine modern tarihçiler Nero'yu suçlamaya pek de eğilimli değillerdir bu konuda. 

Döneminde de dahi yangın konusunda farklı hikayeler vardı. Nero askerlerini şehri yakmaları için göndermiş, sarayında lir çalarak şarkılar söylemişti. Amacı da görüntüsünü beğenmediği şehrin imajını değiştirmek için, öncelikle şehri ortadan kaldırması gerektiğiydi. Yangından sonra boşalan araziye bir saray yaptırması bu iddiayı destekliyor gibi dursa da Tacitus'un anlattıkları ile bu hikaye çelişmektedir. 

Tacitus'un aktardığı üzere yangın bir kaza sonucu çıkmıştır ve Nero o sırada Antium'da, Roma'dan oldukça uzaktadır. Söylediğimiz gibi evsiz insanlara sarayını açması, yiyecek sıkıntısı yaşandığı için tedarik zincirleri kurması gibi olaylar da bu iddiayı desteklemektedir. Aynı şekilde 6, 12, 14, 22, 26 ve 36 yıllarında kaydedilmiş yangınlar da şehrin hali hazırda özellikleri itibari ile yangın çıkmasına ve bu yangının yayılmasına elverişli olduğu söylenebilir. Zira yangının çıktığı bölgede yayılımı engelleyecek taştan tapınaklar veya boş bahçeler yoktu. 

Kişisel görüşüm, her ne kadar imparatorluğa yakışmayacak davranışlarda bulunmuş; bir hükumdarda olması gereken özelliklere sahip olamamış olsa da Nero gereğinden fazla nefret toplamış bir imparatordur. Acımasız ve kontrolsüz bir şekilde insanların canlarına kıyması, koca imparatorluğun hazinesini boşaltması ve aykırı davranışları; onu gerçekten kötü ve gaddar bir lider yapmaktadır. Fakat nedenini hala tartıştığımız bir yangının kendisi tarafından çıkartılması ve üstüne üstlük bunu şarkılar eşliğinde izlemiş olması biraz haksız bir suçlamadır. Sanata olan düşkünlüğü, düzenlediği yarışmalar ve gösteriler, azaltmaya ve kaldırmaya çalıştığı vergiler, düzenlemeye çalıştığı şehir imajı ile de takdir edilmesi gereken bir yönü de vardır. Yani şahsi fikrim Nero için ''iyidir'' veya ''kötüdür'' dememiz gerektiği yönünde. Tartışmaya kapalı kötü yönleri olduğu gibi, asla bahsedilmeyen iyi yönleri olduğunu da gözden kaçırmamak gerekir.

Kaynakça ve İleri Okuma:

• Suetonius, On İki Caesar'ın Yaşamı, Çev: Gül Özaktürk, Ü. Fafo Telatar, 3. Basım, Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2021

• DAVİS, William Stearns, Roma İmparatorluğu Tarihi -Ana Hatları İle-, Çev: Elif Bulanalp, 1. Baskıi Ark Kitapları, İstanbul, 2020

• https://penelope.uchicago.edu/thayer/e/roman/texts/suetonius/12caesars/home.html

• https://www.quora.com/Why-is-Emperor-Nero-hated

• https://www.thecollector.com/great-fire-of-rome/

• https://education.nationalgeographic.org/resource/great-fire-rome/

• https://www.history.com/this-day-in-history/neros-rome-burns

• https://tr.wikipedia.org/wiki/Neron

• https://en.wikipedia.org/wiki/Nero

• https://tr.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCy%C3%BCk_Roma_Yang%C4%B1n%C4%B1

• https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Fire_of_Rome

• https://en.wikipedia.org/wiki/Fiddle

Resimler:

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Fire_in_Rome.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Quo_Vadis,_Nero_burning_Rome.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Banquet_in_Nero%27s_palace_-_Ulpiano_Checa_y_Sanz.jpg

• https://en.m.wikipedia.org/wiki/File:Karl_von_Piloty_Nero_R%C3%B3ma_%C3%A9g%C3%A9s%C3%A9t_szeml%C3%A9li.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Henryk_Siemiradzki_-_Christian_Dirce_-_Google_Art_Project.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nero-and-agrippina-antonio-rizzi.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Siemiradski_Fackeln.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:15-07-05-Schlo%C3%9F-Caputh-RalfR-N3S_1528_(cropped).jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stachiewicz-Burning.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:John_William_Waterhouse,_The_Remorse_of_Nero_After_the_Murder_of_His_Mother.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jan_Styka_-_Nero_at_Baiae.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Makart,_Hans_%E2%80%94_Nero_beim_Brand_von_Rom_%E2%80%94_1865.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%E2%80%9ENero_im_Circus%E2%80%9C.png

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Platner_-_Ancient_Rome_city_growth.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Robert,_Hubert_-_Incendie_%C3%A0_Rome_-.jpg