8 Mart Dünya Kadınlar Gününüz Kutlu Olsun: Tarihin Kadınlar'ını Tekrar Analım

Bu yıl okuyucularımın Dünya Kadınlar Günü'nü tarihteki kadınları anlatarak kutlamak istiyorum. Zira çoğumuzun karşılaştığı bir sorudur bu: Bilim insanlarına baktığımızda çoğu erkektir, kadınlar nerede? Yazarlara şairlere bakın çoğu erkektir, kadınlar nerede? Onca ressam, müzisyen erkekken kadınlar nerede? Her gün söylemekle birlikte, Dünya Kadınlar Günü'nde de tekrar edelim:

Ressamlardan başlayalım, sayfada daha önce pek çok dönemden kadın ressamın biyografisine yer vermiştim. Hollanda Altın Çağından Rachel Ruysch, Avusturya'lı Empresyonistlerden Olga Wisinger-Florian gibi isimleri burada paylaşmıştım. 

Gelin konuyu biraz daha açalım ve başka kadın sanatçılardan bahsedelim. Artemisia Gentileschi, Barok dönemde Caravaggio ardıllarının en başarılılarından biri olarak görülmektedir. Kadın ressamların kabul görmediği bir dönemde Floransa Çizim Akademisi'ne kabul edilen ilk kadındır. 

Rönesans döneminin en önemli sanatçı kayıtlarını tutmuş Vasari'nin kitabında bir kadın heykeltıraşın ismi göze çarpmaktadır: Properzia de' Rossi. Meyve çekirdeklerini oyarak kendisini geliştirdiğini söyleyen yazar, cümlelerinde; sanatçının eserlerine duyduğu hayranlığı gizleyememiştir. Sanat tarihi uzmanlarına göre kadın ressamlar sıradışı olmakla beraber kadın heykeltıraşlar oldukça nadirdi. Ve kendisinin kitaba göstermelik bir şekilde eklendiği düşünülse de, o dönemde İtalya'da aktif olarak eser üreten yaklaşık 25 kadın sanatçının çağdaşıdır. 

Kadın sanatçılar için daha fazlasını görmek isterseniz internetin en kolay ulaşılabilen Wikipedia ansiklopedisinin listelerini kaynakça kısmına koyacağım. Unutmayın, internette okuduğunuz her şey (bir çok kaynak taranarak oluşturmaya çalıştığım kendi yazılarım bile her zaman için) güvenilir değildir. Kendi araştırmanızı da yapmanızı önererek devam ediyorum:

Edebiyatta özellikle Türk sanatçılar halkımız tarafından çokca okunur ve sevilirler: Özdemir Asaf, Ahmed Arif, Atilla İlhan, Cemal Süreya, Rıfat Ilgaz, Aziz Nesin... İsimleri bazen özel hayatlarıyla veya kendisine beslenen ''kin'' ile de uyulsa da Elif Şafak, Tomris Uyar, Halide Edip Adıvar, Ayşe Kulin, Buket Uzuner, Sevgi Soysal, Mina Urgan ve son dönemlerdeki televizyon serilerine damgasını vurmuş Gülseren Budayıcıoğlu gibi başarılı kadın yazarlarımız ve şairlerimiz de vardır. 

Özellikle bahsetmek istediğim bir diğer yazarımız da şahsen benim çocukluğumda kitaplarını pek çok okuduğum, Çocuk ve Gençlik Edebiyatı alanında da "Üç Kuşağın Yazarı" unvanıyla anılan Gülten Dayıoğlu'dur. 

Sadece kendi edebiyatımızdan örnek vermeyelim, daha birkaç hafta önce tarihin bilinen ilk kadın yazarını, Akad'lı Enheduanna'yı sizlere anlatmıştım. Milattan önce 500-600'lü yıllarda yaşamış Sappho'da tarihe iz bırakmış kadın şairlerden biriydi.

Ortaçağ'da, cinsiyet eşitsizlikleri bir yana tüm insanlığın kilise önünde diz çöktüğü ve karanlığa gömdüğü çağda bile Margery Kempe, Norwichli Juliana, Bingenli Hildegard gibi isimler eserler vermişlerdi. Hildegard aynı zamanda bir besteci, filozof ve biraz yuvarlayarak söylemek gerekirse doktordu. 

Frankenstein Mary Wollstonecraft Shelley isimli bir kadının kaleminden çıktı ki annesi Mary Wollstonecraft da (18. yüzyıl) kadın hakları konusunda ismi sıkça anılan bir yazardı. Gurur ve Önyargı'nın yazarı Jane Austen isimli bir kadındı. Virginia Woolf, Viktorya Dönemi'nin akla ilk gelen isimlerindendi. 

Dedektif Hercule Poirot, Agatha Christie'nin elinden çıkmıştı. Özel hayatı ile gündemde daha çok dursa da düşünce tarzı ile büyük yankı uyandırmış Sylvia Plath bilinen bir şairdi. Popüler edebiyata bakacak olursak Açlık Oyunları, Harry Potter, Alacakaranlık, Uyumsuz gibi seriler kadın yazarlar tarafından kaleme alındı. 

Tabii bu son saydığım serileri ciddiye almayacaksanız, tanınmış film yönetmeni Alfred Hitchcock Daphne du Maurier'un üç romanını filmlerine konu edinmişti. Maurier'in eserleri bunlardan başka en az 9-10 filme daha ilham verecekti. 

Mary Wollstonecraft'dan bahsettim, kendisi 18. yüzyılda tanınmış bir filozoftu ve bu tarihte ilk kez görülen bir şey değildi. Tarih milattan önce ilk milenyumda, 1000'li yıllarda yaşamış Maitreyi veya Roma himayesindeki Mısır'da yaşamış Hypatia'yı da görmüştü. Ve siz de takdir edersiniz ki bu kadınlar da diğer pek çok meslektaşları gibi sadece felsefe ile ilgilenmemişti. Hypatia tarihi kayıtlara güçlü bir şekilde yansımış bir matematikçiydi. 

Ülkemizin felsefe çınarlarından  İoanna Kuçuradi'yi de anmadan geçmek istemiyorum felsefe bölümünü. Dünya Felsefe Federasyonları Başkanlığı’na seçilen ilk Türk olmasının yanı sıra, ilk kadın olması da onu felsefe dünyasında ayrı bir yerde tutmaktadır. Tekrar edeyim, daha fazlası için kaynakça kısmındaki listelere bakmayı unutmayın.

Resimden, edebiyattan ve felsefeden bahsettik; biraz sözel bilimlerden gidiyor gibiyiz. Biraz da sayısal bilimlere bakalım. 

Peseshet isminden de anlayabileceğiniz üzere bir Mısırlıydı. Milattan önce 2400'lü yıllarda yaşayan Peseshet tartışmalı da olsa bilinen ilk kadın hekimlerden biriydi. Milattan önce ikinci milenyumda Mezopotamya'da yaşamış Ubartum isimli bir kadın hekim de vardı. Homer, dünya üzerindeki tüm iyileştirici bitkiler ile haşır neşir olmuş bir doktordan, Agamede'den bahsederdi. Ve tabii bir de Agnodice vardı.

1200 ve 1500 yılları arasında Napoli'de 24, Frankfurt'ta 15 kadının ismi cerrah veya pratisyen olarak kaydedilmişti. Daha önbce burada hikayesini paylaştığım, James Barry lakaplı Anne Bulkley; hem annenin hem çocuğun hayatta kaldığı ilk başarılı sezaryan operasyonlardan birini yapmıştı. Mary Putnam Jacobi, menstrüasyonun kadınları kısıtladığına dair hali hazırda popülerleşmiş fikirleri çıkardığı makaleler ile çürütmüştü. 

Vücudun glikozu, şekeri nasıl kullandığını, metabolize ettiğini açıklamış bir döngü vardır. Cori Döngüsü ismiyle bilinen bu döngü çalışmaları yapan eşlere nobel ödülünü getirmiştir. Gerty Theresa Cori, Nobel Fizyoloji/Tıp Alanında ödül almış ilk kadın olmuştur. Hatırlarsanız, dünyayı etkisi altına almış Covid Pandemisi için umut aşılayıcı bir çalışma olarak görülen virüs aşısının geliştirilmesinde de bir Türk çift rol almıştı.

Hayatın pek çok dalında kadınları ve başarılarını anlatabilirsiniz.Aynısını erkekler ve onların başarılı için de yapabilirisiniz tabii ki. Bu iki listenin, birbirinden herhangi bir üstünlüğü olmayacaktır. Ha belki hala diyebilirsiniz; neden kadınların sayıları daha azdır erkek yazar, bilim insanı ve sanatçıların aksine? 

Bunun cevabını da belki tarihte aramak gerekir. Mitolojilerde bile erkeklerin düşüşünden sorumlu tutulan kadınlar olması, 1500'lerde kadınların doktor olmalarının krallar tarafından yasaklanması, diploma almasına rağmen diploması kurumlarca kabul edilmemiş doktorlar olması, hak ve özgürlük kapsamında kadınların statüsü... 

Çok değil bundan birkaç yüzyıl önce kadınlar sadece ev işleri yapan, çocuklara bakan ve çocuk yapan kimseler olarak görülüyordu. Ki bu antik dönemlerden beri böyleydi. Siyasi hakları yoktu, mülk edinemezlerdi, eşlerinin kontrolü altında bulunurlardı vb. cümleleri pek çoğunuz tarih derslerinden hatırlarsınız zaten.

Demem o ki, imkanların eşit olmadığını da göz önünde bulundurarak tarihe bakacak olursanız; kadınların da erkekler gibi hayatın, bilimin ve sanatın pek çok dalında sahnede olduğunu görebilirsiniz. Burada ismini yazmadığım daha pek çok kadını da anarak iyi okumalar diler, Kadınlar Günü'nüzü kutlarım. 

Kaynakça:

• https://en.wikipedia.org/wiki/Artemisia_Gentileschi

• https://www.studenti.it/artemisia-gentileschi-biografia-e-opere.html

• https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-woman-renaissances-famous-record-art-history

• https://www.italianartsociety.org/2018/10/properzia-de-rossi-about-1490-1530-among-the-small-but-significant-group-of-women-known-to-us-today-who-succeeded-as-artists-in-renaissance-italy-properzia-de-rossi-was/

• https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_female_sculptors

• https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BClten_Day%C4%B1o%C4%9Flu

• https://en.wikipedia.org/wiki/Hildegard_of_Bingen

• https://lwlies.com/articles/daphne-du-maurier-alfred-hitchcock-the-birds-rebecca/

• https://www.mentalfloss.com/article/505299/11-women-horror-writers-you-need-read

• https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_women_philosophers

• http://www.acikbilim.com/2014/01/dosyalar/dusunce-dunyasinin-golgede-kalanlari-kadin-filozoflar-iii.html

• https://www.sciencealert.com/this-ancient-egyptian-physician-has-been-a-figurehead-for-women-in-stem-one-problem-she-never-existed

• https://en.wikipedia.org/wiki/Peseshet

• https://www.academia.edu/12127872/Doctor_%C5%A0u_Kabtas_Family_Practice

• https://www.theoi.com/Heroine/Agamede.html

• https://en.wikipedia.org/wiki/Women_in_medicine

• https://www.aamc.org/news-insights/celebrating-10-women-medical-pioneers

• https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_women_astronomers

• http://web.mit.edu/tripathi/www/lunar_women.html

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cropped_image_of_Sappho_from_Raphael%27s_Parnassus.jpg

• https://www.independent.co.uk/news/science/moon-crater-names-women-space-b1840157.html

• http://web.mit.edu/tripathi/www/lunar_women.html

• https://editions.covecollective.org/content/role-women-19th-century#:~:text=In%20the%2019th%20century%2C%20women,the%20same%20opportunities%20as%20men.

• https://oaks.kent.edu/ugresearch/2019/escaping-patriarchy-depictions-women-and-goddesses-ancient-greek-art#:~:text=the%20Greek%20patriarchy.-,Women%20were%20only%20to%20marry%2C%20bear%20children%2C%20and%20provide%20around,for%20the%20downfall%20of%20men.

• https://www.penn.museum/sites/greek_world/women.html#:~:text=column&text=Greek%20women%20had%20virtually%20no,and%20to%20run%20the%20household.

• https://core.ac.uk/download/pdf/229155947.pdf

Resimler:

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Artemisia_Gentileschi_Judith_Maidservant_DIA.jpg

• https://en.wikipedia.org/wiki/File:Self-portrait_as_the_Allegory_of_Painting_(La_Pittura)_-_Artemisia_Gentileschi.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:DUCIS_Louis_-_Properzia_de_Rossi_terminant_son_dernier_bas-relief_(1822,_Mus%C3%A9e_de_l%27%C3%89v%C3%AAch%C3%A9_de_Limoges).jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Camille_Claudel_atelier.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hildegard_von_Bingen.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rebecca_(1939_poster).jpeg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Caravaggio_-_Saint_Catherine_of_Alexandria_(post-restoration_image).jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Alfred_Seifert_Hypatia.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Agnodice_engraving.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bodrum_Belediyesi_19.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stamps_of_Romania,_2007-012.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stamps_of_Romania,_2007-012.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Caroline_Ellen_Furness_(1918).png

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jacques_Fran%C3%A7ois_Courtin_-_Female_astronomer_with_a_globe_and_a_pair_of_compasses.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mustafa_Kemal,_Halide_Edib_at_Gebze_station.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Fair_women_in_painting_and_poetry_(1894)_(14761653504).jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gabri%C3%ABl_Metsu_-_The_Letter-Writer_Surprised_-_WGA15095.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Woman_writing_a_letter,_with_her_maid,_by_Johannes_Vermeer.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:A_woman_as_the_Magdalen_writing_at_a_table_in_an_interior.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gabriel_Metsu_(1629-1667)_(after)_-_A_Young_Woman_Composing_Music,_Observed_by_a_Man,_with_Another_Woman_Playing_the_Lute_-_719419_-_National_Trust.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Woman_Playing_a_Guitar_MET_2017_242_framed2.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:A_woman_doctor_examining_a_young_girl%27s_finger._Coloured_mez_Wellcome_V0016263.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Frankenstein_engraved.jpg