Bizans İmparatoru'nun Altın Robotları!

Otomata, Automaton veya Otomatlar, kendi kendine çalışan ve otomatik olarak belirlenmiş bir kalıbı takip eden kontrol mekanizmalarıdır. Yani günümüz anlamıyla Robot diyebileceğimiz makinelere evvelden beridir verilen isimdir bu, ve belki şaşırmazsınız ama bu aygıtların binlerce yıllık örnekleir vardır.

Evet, antik dönemlerde dahi, otomatonlar- günümüz anlamıyla robotlar yapılmıştı. Bugün sizlere Bizans döneminden birkaç örnek vereceğim bu konu ile ilgili ama diğer örneklere de değinmeden geçmek istemiyorum. Yakın zamanda haberleri çok yapılan ve tarihin en eski analog bilgisayarı olarak bilinen Antikitera Mekanizması bunun en güzeli örneğidir belki de. Bizzat gidip Atina, Ulusal Arkeoloji Müzesinde'de görmüştüm bu aleti, görmek isteyenlere duyurmuş olayım. 

Tabii o dönemden günümüze gelen tek örnek bu değil, Antik Mısır'da tanrıları temsilen yapıaln heykeller; kendilerine danışıldığında kafa sallayarak yanıt veririlerdi mesela. İskenderiye Kütüphanesi'nde su ile çalışan ve ıslık çalan baykuş heykelleri vardı. Dünyanın ilk guguklu saati icat edilmişti. Şimdi gelelim Bizans örneğimize,

Theophilos, 829-842 seneleri arasında hüküm sürmüş Bizans İmparatoru idi. Belki de sayılabilecek pek çok özelliği vardı, tarihe damgasını vurmuş pek çok yönü ile anlatılabilecek bir imparatordu fakat bugün, salonunda bulunan altın kaplı kükreyen aslanlardan ve şarkı söyleyen kuşlardan bahsedeceğim. 

Theophilus yeni mimari projelere ve restorasyonlara imza atmış bir isimdi, bu projelerinden belki de en dikkat çekici olanı saray salonuydu. Aşağıya İngilizce'ye çevrilmiş orijinal metni de bırakıyorum fakat şimdilik kendimce yapacağım, sizlerin de daha kolay anlayabileceği Türkçe bir çeviri ile yazmaya çalışacağım:

''İmparator'un tahtı önünde yaldızlı bronzdan bir ağaç duruyordu; ağacın dalları yine tunçtan yaldızlı kuşlarla doldurulmuştu ve bu kuşlar türlerine uygun sesler çıkartıyordu. Ve muazzam büyüklükteki aslanlar (tahtadan mı yoksa pirinçten mi oldukları belli olmasa da, kesinlikle altınla kaplanmışlardı) onu koruyor gibiydiler. Kuyruklarını yere vuruyor, ağızlarını açıyor ve dillerini titreterek kükrüyorlardı. İmparator'un huzuruna çıkartıldığımda aslanlar kükremeye ve kuşlar, türlerine uygun şekilde şarkılar söylemeye başladı. Tüm bunlar bana zaten bilen bir kişi tarafından anlatıldığı için ne etkilendim, ne de korktum.''

Olayı asıl anlatan kişi 920-972 yılları arasında yaşamış bir tarihçi, diplomat ve psikopos olan Cremonalı Liutprand'dı. Aynı şekilde tarihçi Theophanes Continuatus'da Theophilus'tan sonra gelen II. Michael'ın para ihtiyacı sebebi ile Theophilus'un otomatları da dahil pek çok eşyasını erittiğini yazmıştı. Ben Liutprand'ın metnine, alıntılamış bazı internet sitelerinden ulaştım. Bizzat oradan da metni ekliyorum:

''In front of the emperor’s throne there stood a certain tree of gilt bronze, whose branches, similarly gilt bronze, were filled with birds of different sizes, which emitted the songs of the different birds corresponding to their species... ...and lions of immense size (though it was unclear if they were of wood or brass, they certainly were coated with gold) seemed to guard him, and, striking the ground with their tails, they emitted a roar with mouths open and tongues flickering. Leaning on the shoulders of two eunuchs, I was led into this space, before the emperor’s presence. And when, upon my entry, the lions emitted their roar and the birds called out, each according to its species, I was not filled with special fear or admiration, since I had been told about all these things by one of those who knew them well.''

Salona girip tahtında oturan kralı karşılayacak ziyaretçileri, elçileri düşünün! İçeri giriyorsunuz ve altın kaplı bir ağacın dallarına oturmuş altın kuşlar şarkı söylemeye başlıyor. Ve krala baktığınız zaman tahtının iki yanında, altın kaplı iki aslan duruyor. Kuyruklarını sallıyor, kükrüyorlar! 

Bunlar tabii ki ne tarihteki ne de Bizans'taki tek robot örnekleri... Daha fazlası için araştırma yapmak isteyecekler kaynakça kısmına bakabilirler çünkü bir hayli güzel metin buldum kendi araştırmamı yaparken. Umarım bir gün uzun metrajlı, sohbetli bir podcast bölümüne veyahu youtube videosuna dönüştürebilirim bu konuyu. Şimdilik iyi okumalar diliyorum! 

Kaynakça:

• Kemmerich, Max, Tarihte Garip Olaylar, Çev: Behçet Necatigil, Varlık Yayınları, İstanbul, 1968

• Brett, Gerard. “The Automata in the Byzantine ‘Throne of Solomon.’” Speculum, vol. 29, no. 3, 1954, pp. 477–87. JSTOR, https://doi.org/10.2307/2846790. Accessed 7 Apr. 2024.

• Featherstone, Michael. “Luxury in the Palace: the Buildings of Theophilus.” Istanbul Arastirmalari Yilligi [Annual Journal of the Kiraç 

• Istanbul Research Institute] 2 (2013): 33–40. Print.

• https://www.leidenmedievalistsblog.nl/articles/robots-at-a-medieval-court-the-automata-of-tenth-century-baghdad-and-constantinople

• https://www.jstor.org/stable/2846790?seq=5

• https://daily.jstor.org/the-marvelous-automata-of-antiquity/

• https://filsonarthistory.wordpress.com/2019/01/16/special-topics-lecture-4-byzantine-technology/

• https://www.roger-pearse.com/weblog/2010/11/04/byzantine-automata-the-emperor-is-on-the-throne/

• https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/theophilus-byzantine-emperor

• https://www.worldhistory.org/Theophilos/

• https://en.wikipedia.org/wiki/Theophilos_(emperor)

• https://books.google.com.tr/books?id=QEDHEAAAQBAJ&lpg=PT171&ots=3PfiB9qCri&dq=n%20front%20of%20the%20emperor%E2%80%99s%20throne%20there%20stood%20a%20certain%20tree%20of%20gilt%20bronze%2C%20whose%20branches%2C%20similarly%20gilt%20bronze%2C%20were%20filled%20with%20birds%20of%20different%20sizes%2C%20which%20emitted%20the%20songs%20of%20the%20different%20birds%20corresponding%20to%20their%20species...%20...and%20lions%20of%20immense%20size%20(though%20it%20was%20unclear%20if%20they%20were%20of%20wood%20or%20brass%2C%20they%20certainly%20were%20coated%20with%20gold)%20seemed%20to%20guard%20him%2C%20and%2C%20striking%20the%20ground%20with%20their%20tails%2C%20they%20emitted%20a%20roar%20with%20mouths%20open%20and%20tongues%20flicke&hl=tr&pg=PT171#v=onepage&q=n%20front%20of%20the%20emperor%E2%80%99s%20throne%20there%20stood%20a%20certain%20tree%20of%20gilt%20bronze%2C%20whose%20branches%2C%20similarly%20gilt%20bronze%2C%20were%20filled%20with%20birds%20of%20different%20sizes%2C%20which%20emitted%20the%20songs%20of%20the%20different%20birds%20corresponding%20to%20their%20species...%20...and%20lions%20of%20immense%20size%20(though%20it%20was%20unclear%20if%20they%20were%20of%20wood%20or%20brass%2C%20they%20certainly%20were%20coated%20with%20gold)%20seemed%20to%20guard%20him%2C%20and%2C%20striking%20the%20ground%20with%20their%20tails%2C%20they%20emitted%20a%20roar%20with%20mouths%20open%20and%20tongues%20flicke&f=false

• https://twitter.com/Alyunan00/status/1746833148522930233

• https://en.wikipedia.org/wiki/Throne_of_Solomon

• https://en.wikipedia.org/wiki/Antikythera_mechanism#

• https://historum.com/t/byzantine-mechanical-lion-and-singing-birds-truth-or-fantasy.50195/

• https://en.wikipedia.org/wiki/Automaton

• https://en.wikipedia.org/wiki/Liutprand_of_Cremona

Resimler:

• https://en.wikipedia.org/wiki/Automaton#/media/File:Russia_2541_-_Peacock_Clock_(4109434719).jpg

• https://en.wikipedia.org/wiki/Automaton#/media/File:NAMA_Machine_d'Anticyth%C3%A8re_1.jpg

• https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Dosya:Musical_automaton_by_Hubert_Martinet,_London,_1768-1772,_bronze_with_gilt_and_patinated_bronze,_oil_paint,_paste,_mother_of_pearl,_glass_-_Waddesdon_Manor_-_Buckinghamshire,_England_-_DSC07639.jpg

• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Emperor_Theophilos_Chronicle_of_John_Skylitzes.jpg

• https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Dosya:Emperor_Theophilos_chooses_his_wife.jpg

• Playground Yapay Zeka Motoru

• https://en.m.wikipedia.org/wiki/File:Solomon's_Wealth_and_Wisdom.jpg

• https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Dosya:Daniel%27s_Answer_to_the_King,_by_Briton_Riviere,_GMIII_MCAG_1937_123-001.jpg